Miesięcznik „Remedium”
Niekorzystne skutki palenia papierosów są ogólnie znane. Jednak wielu rodziców, nauczycieli i wychowawców nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia, które niesie ze sobą palenie przez dzieci i młodzież marihuany. Dane dotyczące marihuany dostępne w obiegowych opiniach oraz w mediach i Internecie często są nierzetelne i przestarzałe. Jest to poważny problem, ponieważ w wielu przypadkach palenie papierosów jest połączone z eksperymentowaniem z innymi niż tytoń substancjami psychoaktywnymi. Sposób przyjmowania marihuany może być zbliżony do używania tytoniu. Fakt ten ułatwia eksperymentowanie z nią. Bazując na danych dotyczących przestępczości narkotykowej na terenie Polski szacuje się, że około połowa wszelkich transakcji dotyczy sprzedaży marihuany1. Jest to tym bardziej niepokojące, że marihuana jest narkotykiem stosunkowo tanim i łatwo dostępnym dla uczniów w różnym wieku. Artykuł porusza zagadnienia negatywnych skutków psychicznych i somatycznych związanych ze stosowaniem marihuany przez młodzież. Początkowe zawarte w nim informacje dotyczą podstawowych danych na temat pochodnych konopi. Dalsza część zawiera opis możliwych szkód związanych z ich stosowaniem. W końcowej części krótko opisano zagadnienie objawów po odstawieniu marihuany.
Produkty na bazie konopi
Konopie indyjskie należą do jednych z najpopularniejszych substancji psychoaktywnych na terenie Polski. Zawierają wiele substancji działających przez agonizm receptorów kanabinoidowych, podobnie jak występujący w ludzkim ciele anandamid. Jest on organicznym związkiem chemicznym obecnym w organizmach żywych, neuroprzekaźnikiem, wydzielającym się podczas snu i relaksu. Warto wiedzieć, że nie ma dwóch identycznych próbek substancji psychoaktywnych otrzymywanych z konopi. Wytarzane są z różnego materiału roślinnego, przetwarzane są za pomocą różnych metod, różne są też techniki wzbogacania i zagęszczania. Stężenie głównego środka o działaniu psychoaktywnym konopi, czyli tetrahydrokannabinolu (THC) decyduje o sile wpływu odurzającego. Zawartość THC w roślinie zależy od jej właściwości genetycznych, warunków wegetacji, wieku rośliny, rodzaju gleby, klimatu. Poprzez dobór odpowiednich warunków można uzyskać wzrost stężenia THC. Marihuana wytwarzana na przełomie lat 80. zawierała około 3% THC. Obecnie zdarza się, że zawiera nawet 20-30% THC. Dane rozpowszechnione w mediach i Internecie często bazują na informacjach sprzed 20-30 lat. Aktualnie mamy do czynienia z zupełnie inną marihuaną niż kilkanaście lat temu. Zawartość THC diametralnie wzrosła, co niesie za sobą zagrażające skutki fizyczne i psychiczne dla stosujących ją osób. Wzrost stężenia THC uzyskany jest m.in. poprzez genetyczne modyfikacje rośliny oraz nasączanie jej innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym. Z konopi indyjskich otrzymuje się różne substancje o działaniu odurzającym, jak np.: marihuanę, haszysz, olej haszyszowy.
• Marihuana
W potocznej mowie marihuana występuje czasami jako: trawa, trawka, gras, zioło, zielsko, haszysz, maryśka, marycha, bhang, gandzia, staff, THC. Nazwą tą określa się wysuszone kwiaty oraz liście żeńskich odmian konopi. Występuje w postaci brunatno-zielonych kwiatostanów roślinnych, pozlepianych lub luźnych ze sobą liści o charakterystycznym słodkim i ostrym zapachu. Jest to roślina Cannabis sativa (konopia siewna), inaczej zwana konopią indyjską (cannabis indica). Najczęstszą drogą przyjmowania jest palenie, można ją również jeść, pić. Jest to roślina jednoroczna, rozróżnia się rośliny męskie i żeńskie, różnią się kwiatostanami. Wysokość może dochodzić nawet do sześciu metrów, zwykle osiąga około dwóch lub trzech metrów. Ma siedmiopalczaste zielone, ząbkowane liście (występują także trzy-, pięcio i dziewięciopalczaste).
Dostępne są różne typy konopi, warto wymienić: typ włóknisty – przeznaczony do wytwarzania lin, sznurów o niskiej zawartości substancji psychoaktywnej oraz typ narkotyczny – wysycony w znacznym stopniu tą substancją. Skład chemiczny marihuany jest bardzo zróżnicowany, zawiera nawet około 400 związków chemicznych, z tego blisko 60 substancji psychoaktywnych, 15 z nich to kannabinole. Narkotyczna odmiana konopi wykorzystywana jest do wytwarzania wielu produktów o różnym wysyceniu substancjami psychoaktywnymi, z których najważniejszy jest tetrahydrokannabinol (delta9-THC lub THC). Substancja ta występuje wyłącznie w liściach i kwiatach.
Najczęstszą formą używania jest palenie marihuany. Tradycyjne sposoby jej stosowania polegały na paleniu w fajce lub bongu (szklana fajka wodna) czystej marihuany lub haszyszu. Dosyć częstą praktyką jest dodawanie tytoniu do marihuany. Obecnie najczęściej marihuana zażywana jest przez młodzież w formie jointa – blunta (ręcznie skręconego papierosa z marihuaną i tytoniem lub sama marihuaną ręcznie skręcona w liść tytoniu). Zdarza się również, że marihuana jest spożywana np. w formie „herbatki” lub ciastek z haszyszem tzw. „space cakes”.
• Skun
Jest to odmiana marihuany uzyskiwana ze specjalnych upraw. Nazwa funkcjonuje na terenie Polski. Kolor liści jest najczęściej jasnozielony, może występować biały nalot, liście są pozwijane we włochate kulki, mierzy około metra. Roślina ta jest wynikiem genetycznych i chemicznych modyfikacji, czego efektem jest uzyskanie stężenia THC przekraczającego 20%. W celu wzmocnienia jej działania psychoaktywnego nasączana bywa innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym np. amfetaminą, LSD, eterem itp.
Obecnie do uzyskania dobrej jakości nasion konopi stosuje się sztuczne zapylanie. Są dostępne również nasiona genetycznie modyfikowane. Ponieważ pierwotnie konopie rosły w wymagających terenach podgórskich, roślina ta ma zdolność do adaptacji także do innych warunków klimatycznych. Aktualnie do wytwarzania marihuany wykorzystywane są technologie upraw cieplarnianych. Jedną z nich jest uprawa hydroponiczna, gdzie korzeń rośliny zamiast w ziemi zanurzony jest w roztworze wody i innych substancji, zdarza się, że o działaniu psychoaktywnym. Skuny często nie rosną w glebie, lecz np. w granulatach, nie potrzebują słońca, wystarczają specjalne lampy, są podlewane różnymi substancjami chemicznymi. Są to odmiany konopi genetycznie modyfikowanych, uprawianych specjalnymi metodami, które mają na celu maksymalne zwiększenie zawartości THC w roślinie. Pierwotnie marihuana zawierała do 5% THC, skun może zawierać nawet blisko 30%.
• Haszysz
Kolejną substancją należącą do grupy kannabinoli jest haszysz – żywica konopi. Wytwarza się ją przez młócenie materiału roślinnego, które ma oddzielić części rośliny wytwarzające żywicę, od nasion i drobnych części włóknistych. Dzięki temu otrzymuje się produkt o wysokiej zawartości żywicy, uformowany w płyty. Spoiwem może być klej, wosk, ziemia itp. Kolor w zależności od nośnika (spoiwa) może być od zielonego po czarny. Zawartość THC waha się od 8 do 22% THC. Haszysz można palić w specjalnych fajkach, czasami miesza się go z tytoniem, zdarza się, że dodaje się go do żywności. Sprzedawany jest w postaci małych kostek. Haszysz daje silniejsze doznania niż marihuana. Najbardziej znane odmiany wywodzą się z Afganistanu, Pakistanu, Holandii, Indii, Maroka, Nepalu, Turcji.
• Olej haszyszowy
Substancja ta stanowi ciekły roztwór materiału roślinnego lub żywicy otrzymany poprzez zastosowanie rozpuszczalników organicznych, np. alkoholu, benzyny, eteru naftowego jako wynik procesu destylacji. Rozcieńczony olej ma zabarwienie zielone lub brązowe. Zawartość THC może osiągać w nim nawet do 70%. Częstą praktyką jest nasączanie tytoniu kroplami oleju haszyszowego. Rozpowszechniony jest zwłaszcza w krajach Bliskiego Wschodu.
Szkody związane ze stosowaniem marihuany
Wpływ produktów konopi na organizm młodego człowieka może być różny: pobudzający, uspokajający, halucynogenny, znieczulający. Działanie zależy od cech osobowości człowieka, ilości zastosowanej substancji, drogi przyjmowania, stanu emocjonalnego w momencie przyjęcia, obecności innych ludzi oraz obecności innych substancji w organizmie, np. alkoholu.
Spośród skutków krótkoterminowych towarzyszących stosowaniu konopi można wymienić: podekscytowanie, stany euforii, zmiany percepcji, poczucie odprężenia, halucynacje, lekkie pobudzenie. Wystąpić mogą rozszerzone źrenice, przekrwienie gałek ocznych, spojówek, niekiedy obrzęk powiek. Może pojawić się suchość w gardle w wyniku wysuszenia śluzówek w jamie ustnej, suchy kaszel, bóle i zawroty głowy, zaburzenia koordynacji ruchowej i koncentracji uwagi. Wzrasta ciśnienie krwi, przyspiesza tętno. Mogą pojawić się trudności w uczeniu się, zaburzenia pamięci. Długość działania mieści się w granicach 1-3 godzin. Marihuana ma tendencję do intensyfikowania emocji – jeśli dana osoba jest w nastroju pozytywnym – może wpływać euforyzująco, jeśli natomiast będzie miała obniżony nastrój – może wzmagać przygnębienie.
Długotrwałe przyjmowanie marihuany zaburza rozwój emocjonalny młodych ludzi, podobnie jak inne substancje psychoaktywne. Powoduje to trudności w radzeniu sobie z emocjami oraz braki w zakresie konstruktywnego rozwiązywania problemów. Marihuana wywiera wpływ na osobowość, osoby pod jej wpływem są mniej odpowiedzialne, gorzej radzą sobie ze stresem, obniżeniu ulega motywacja osiągnięć. Dość często charakterystyczną cechą dla palaczy marihuany bywa drażliwość.
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych i zauważalnych skutków stosowania THC jest zespół amotywacyjny. Związany jest z długotrwałym i regularnym przyjmowaniem konopi, objawia się zmniejszoną energią i motywacją, apatią, biernością, utrzymującymi się trudnościami w koncentracji uwagi, nierealistyczną oceną sytuacji, trudnościami w komunikacji. Może on nieść za sobą poważne konsekwencje w postaci zakończenia kolejnych etapów edukacyjnych, utracie szansy podjęcia studiów, pracy itp.
Marihuana wywiera niszczący wpływ na sferę psychiczną stosujących ją osób, nawet okazjonalnie. THC jest obecne w organizmie długi czas po zaprzestaniu palenia. Odkłada się m.in. w tkance tłuszczowej mózgu, co powoduje zaburzenie przewodnictwa impulsów nerwowych w neuronach. U chronicznych palaczy mózg przyzwyczaja się do tego stanu, przez to myślenie bez obecności THC staje się utrudnione, następuje upośledzenie zdolności przyswajania informacji powodujące problemy z nauką, zapamiętywaniem, przypominaniem, koncentracją i uwagą. Długotrwałe stosowanie THC może skutkować powstaniem chorób psychicznych. Odnotowano kilkakrotny wzrost ryzyka zachorowania na schizofrenię. Zwiększa się również częstotliwość występowania innych zaburzeń psychotycznych, omamów wzrokowych, czuciowych, słuchowych, urojeń np. prześladowczych, zaburzeń depresyjnych, myśli suicydalnych, zaburzeń snu, stanów lękowych, ataków paniki, zaburzeń koncentracji. Raport WHO podaje: „Sugestywne dowody wskazują, że duże dawki THC mogą wywołać ostrą psychozę z przewagą takich objawów, jak splątanie, amnezja, złudzenia, halucynacje, lęki, pobudzenie i hipomania (…) Osoba, która w wieku dojrzewania paliła konopie co najmniej 50 razy, w wieku 18 lat ponosi 2–3 razy większe ryzyko zachorowania na schizofrenię, niż młody człowiek, który nigdy nie palił konopi”.
Istnieją publikacje naukowe dotyczące związków pomiędzy stosowaniem skunów a wzrostem ryzyka zachorowań na zaburzenia psychotyczne, np. schizofrenii. Spośród osób regularnie palących trawkę ryzyko wystąpienia psychozy jest dwukrotnie większe, natomiast wśród osób stosujących skuny wzrasta nawet siedmiokrotnie. Tłumaczone jest to zawartością substancji chemicznych w skunie o działaniu psychoaktywnym, powodującym omamy, otępienie itp. Według naukowców z Institute of Psychiatry marihuana, a w tym skun, powinny być uznane za substancje szkodliwe dla zdrowia. Obecnie skun stał się jedną z najbardziej rozpowszechnionych i dostępnych odmian marihuany na gruncie brytyjskim, tamtejsi naukowcy alarmują na temat zagrożeń związanych z jej stosowaniem.
Warto przypomnieć, że im dłużej i więcej młodzież stosuje marihuanę, tym ryzyko negatywnych konsekwencji poważnie wzrasta. Należy wspomnieć także o możliwych skutkach w postaci długotrwałego leczenia psychiatrycznego w wyniku utrzymujących się objawów psychotycznych (czas ich trwania po zaprzestaniu używania substancji może wynosić od miesiąca do pół roku lub dłużej).
Z uwagi na to, że marihuana często jest mieszana z tytoniem może nastąpić współuzależnienie od tytoniu. Paląc produkty konopi substancje psychoaktywne z łatwością przedostają się przez układ oddechowy do krwioobiegu i mózgu. W dymie z marihuany występują substancje smoliste uszkadzające różne organy przy długotrwałym stosowaniu: krtań, oskrzela, płuca, serce, wątrobę. Długotrwałe palenie marihuany może powodować raka, badania ujawniają, że szkodliwość jest nawet kilkakrotnie większa niż w przypadku tytoniu. Chroniczne palenie marihuany wpływa na sferę somatyczną. Powoduje zmiany metaboliczne w komórkach i syntezie DNA oraz spadek odporności immunologicznej. Ponadto u palaczy marihuany mogą wystąpić albo ujawnić się zaburzenia rytmu serca. THC oddziałuje także na jajniki i jądra. U kobiet następuje zmniejszenie częstotliwości owulacji, u mężczyzn spadkowi ulega ilość plemników i pogarsza się jakość spermy. Marihuana wpływa również negatywnie na płód – powoduje spadek wagi urodzeniowej, zwiększa ryzyko wad wrodzonych narządów wewnętrznych, wystąpienia nowotworów np. białaczki oraz obniżenia poziomu inteligencji, może wystąpić mózgowe porażenie dziecięce, przedwczesny poród.
Objawy odstawienia
Po zaprzestaniu używania marihuany pojawia się tzw. zespół odstawienny: zwiększona drażliwość, senność lub trudności ze snem, apatia, gorszy nastrój, annedonia – trudności z odczuwaniem przyjemności. Rzeczywistość bez obecności marihuany staje się trudna do zniesienia, co wzmacnia pragnienie dostarczenia układowi nerwowemu kolejnej dawki THC.
Przy stosowaniu okazjonalnym marihuany objawy odstawienia bywają mniej zauważalne, ponieważ odtruwanie organizmu następuje stopniowo. THC magazynuje się w tłuszczach i nie wypłukuje przez płyny ustrojowe, przez to proces wydalania z organizmu trwa do kilku tygodni. Oznacza to, że nawet po zaprzestaniu palenia organizm nadal, przez znaczny czas, jest pod wpływem działania THC.
Coraz więcej młodzieży pali marihuanę. Wielu uczniów, rodziców i nauczycieli nie zna poważnych konsekwencji jej stosowania. Tym bardziej że obecnie jedną z najbardziej powszechnych i dostępnych odmian jest skun zawierający ponad 20% THC, ponadto bywa nasączony innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym, np. amfetaminą, LDS itp. Mitem jest więc, że jest to lekki narkotyk. Oczywiste jest, że nie w każdym przypadku konsekwencją eksperymentowania z marihuaną jest stosowanie innych narkotyków. Część osób poprzestaje na pochodnych konopi, jednak dla wielu staje się to początkiem eksperymentowania z innymi substancjami o działaniu psychoaktywnym. Warto wiedzieć, że po stosowaniu marihuany wzrasta prawdopodobieństwo sięgnięcia po inne narkotyki. Artykuł nie porusza wszystkich zagadnień związanych z szeroką tematyką skutków działania substancji psychoaktywnych, takich jak marihuana. Miał za zadanie zwrócić uwagę rodziców, nauczycieli i wychowawców na stosunkowo mało znane aspekty związane z paleniem marihuany przez młodzież, często współtowarzyszące paleniu tytoniu.
Autorka jest psychologiem na dziennym oddziale psychiatrycznym oraz doktorantką w Katedrze Psychoprofilaktyki Społecznej KUL JPII.
