Miesięcznik „Remedium”
Masturbacja w wieku dziecięcym nie jest nowym zagadnieniem. Jej korzenie sięgają bowiem XIX w., w którym to zaczęto podejmować intensywne rozważania nad tą kwestią. Prekursorem idei związanej z dziecięcą seksualnością był Zygmunt Freud, który podkreślał, iż zainteresowanie oraz stymulowanie ciała o charakterze seksualnym trwa przez całe życie i jest ono związane z psychicznym aspektem funkcjonowania człowieka. Freud stworzył także opis następujących po sobie kolejno faz/etapów rozwoju seksualności (faza oralna, analna, falliczna, utajenia, okres dojrzewania, czyli koncentracja uwagi seksualnej na narządach płciowych), w trakcie których dziecko poznaje i czerpie przyjemność seksualną ze stymulacji poszczególnych stref erogennych Masturbacja jest to forma autostymulacji mająca doprowadzić do rozładowania narastającego napięcia seksualnego, która dokonuje się w obrębie sfer erogennych zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. Głównym zaś jej celem jest wywołanie przyjemnych doznań.
Zachowania seksualne dostrzegalne są już u bardzo małych dzieci – u chłopców wcześniej niż u dziewcząt. Przypadają one bowiem na drugą połowę pierwszego roku życia dziecka. Do ich głównych przyczyn można zaliczyć m.in.: przyjemność, ciekawość poznawania własnego ciała, odkrywanie nowych doznań, zaspokojenie innych potrzeb, choroby przewlekłe, osiąganie innych celów, w tym zwłaszcza zwrócenie na siebie uwagi najbliższego otoczenia/ rodziców. Zachowania o charakterze autostymulacyjnym pojawiają się również po wykorzystaniu seksualnym. Maria Beisert dzieli masturbację dziecięcą na 3 rodzaje: masturbację rozwojową, eksperymentalną oraz instrumentalną. Pierwszy rodzaj, masturbacja rozwojowa, przejawia się w stosowaniu przez dziecko różnych zachowań, których celem jest osiągnięcie przyjemności. Do charakterystycznych przejawów tych zachowań można zaliczyć m.in. dotykanie lub pocieranie miejsc intymnych, ocieranie się o różnego typu przedmioty lub zaciskanie ud. Jednak takie przejawy zachowań świadczą o w pełni rozwojowym etapie w życiu człowieka, który nie niesie za sobą żadnych konsekwencji, chyba że podejmowane przez dziecko zachowania mogą być niebezpieczne i zagrażające jego życiu. Drugi rodzaj, masturbacja eksperymentalna – jej motorem napędowym jest chęć poznania czegoś nowego. Jest ona również powiązana z występowaniem motywacji o charakterze seksualnym, której celem jest osiągnięcie doznań cielesnych. Może się to przejawiać m.in. w: dotykaniu i ocieraniu swoich narządów różnymi przedmiotami, wkładaniu przedmiotów do otworów ciała, nakładaniu przedmiotów na członka. Takie zachowania u dzieci mogą w konsekwencji doprowadzić do różnego typu otarć, skaleczeń, bólu. Ostatnim rodzajem masturbacji jest masturbacja instrumentalna, której podłożem jest chęć radzenia sobie z różnego rodzaju napięciami. Może także przyjmować formę tzw. „wołania, by ktoś mnie dostrzegł”. Przejawy tych zachowań seksualnych nie różnią się od omawianych powyżej, jednak konsekwencje, jakie mogą z nich wyniknąć, są znacznie bardziej drastyczne. Mowa tu w szczególności o wyuczeniu się korzystania ze swojej seksualności w innych, dewiacyjnych celach.
Przejawy seksualności u dzieci
Z masturbacją dziecięcą, która pojawia się już przed okresem dorastania oraz w trakcie jego przebiegu, związane jest nieodzownie zainteresowanie dziecka własną budową ciała, a szczególnie miejscami erogennymi. Jest to naturalne następstwo rozwoju psychofizycznego, które staje się problemem nie dla samego dziecka, ale przede wszystkim dla jego rodziców, opiekunów, a także i samych nauczycieli. Rozwijające się dziecko chcąc poznać swoje ciało przejawia różnego rodzaju zachowania o charakterze seksualnym, do których można zaliczyć m.in.:
• u dziewczynek: zabawa w dom z innymi dziećmi, przytulanie innych dziewczynek, przytulanie dorosłych kobiet, zabawa w doktora/szpital z innymi dziećmi, przytulanie innych chłopców, okazywanie zainteresowania różnicami w budowie fizycznej chłopców i dziewczynek, wchodzenie (próby) do toalety z innymi dziećmi, całowanie (próby) znajomych dziewczynek, przytulanie dorosłych mężczyzn, całowanie (próby) znajomych chłopców, uczestnictwo w zabawach uznawanych za właściwe dla płci przeciwnej.
• u chłopców: zabawa w dom z innymi dziećmi, przytulanie innych dziewczynek, przytulanie dorosłych kobiet, zabawa w doktora/szpital z innymi dziećmi, przytulanie innych chłopców, okazywanie zainteresowania różnicami w budowie fizycznej chłopców i dziewczynek, wchodzenie (próby) do toalety z innymi dziećmi, całowanie (próby) znajomych dziewczynek, przytulanie dorosłych mężczyzn, całowanie (próby) znajomych chłopców, uczestnictwo w zabawach uznawanych za właściwe dla płci przeciwnej, chwytanie penisa w momentach ekscytacji, lęku, zmęczenia. Na podstawie licznych badań można określić, iż im dzieci są starsze, tym przejawiają więcej zachowań seksualnych, zaś formy, które wybierają, są coraz bardziej zróżnicowane niż w przypadku dzieci młodszych.
Edukacja seksualna
Kształtująca się seksualność dziecka, przyjmująca formę masturbacji dziecięcej jest bardzo ważnym zagadnieniem dla rodziców, opiekunów i nauczycieli oraz samych dzieci ze względu na swoje przyszłe konsekwencje psychofizyczne i emocjonalne. Dlatego też rodzice powinni być wolni od nieadekwatnych, negatywnych reakcji, które mogą sprowadzać się bezpośrednio do krzyku, stosowania kar cielesnych lub/i słownych, a także mogą się przejawiać w braku umiejętności rozmowy z dzieckiem na tematy intymne. Jest to konsekwencja niedostatecznej, odpowiedniej wiedzy i edukacji z zakresu rozwoju seksualności i jej znaczenia w życiu każdego człowieka. Nieodzownie jest to bowiem powiązane z tym, iż aktualnie w szkołach na różnych szczeblach kształcenia edukacja seksualna, a także wiedza z zakresu rozwoju psychoseksualności jest znikoma. Nawet na poziomie studiów wyższych nie pojawiają się przedmioty, które wprost ukazują rozwój psychoseksualny człowieka (za wyjątkiem specjalizacji zajmujących się seksuologią). Wyodrębnione zajęcia w programach kształcenia obejmujące edukację seksualną i wiedzę na temat seksualności człowieka wielokrotnie są poruszane tylko powierzchownie lub nawet i wręcz są pomijane ze względu na tabu intymności, które nadal funkcjonuje w polskim społeczeństwie. Kwestie seksualności w życiu dziecka i jej rozwoju powinny być zatem zawarte w programach kształcenia na poszczególnych szczeblach edukacji, gdyż jest to nieodłączna część życia każdego człowieka mająca znaczny wpływ na funkcjonowanie w związku partnerskim i społeczeństwie. (A)seksualność dziecka W zachodnim kręgu kulturowym dziecko postrzegane jest jako istota zupełnie niewinna, określana wręcz jako aseksualna. Nic więc dziwnego, że już w rodzinie generacyjnej dziecko może spotkać się z hamowaniem przez rodziców jego zainteresowań sferami seksualnymi, którzy traktują takie zachowania jako niestosowne. Można wręcz określić, iż od wczesnego dzieciństwa dzieci poddawane są swoistemu treningowi kontrolowania zachowań, których nie powinny przejawiać. Mowa tu w szczególności o takich zachowaniach jak: prowokujący ubiór, uwodzące gesty itd.. Ponadto bardzo często w świadomości społecznej w odniesieniu do seksualności dzieci pojawiają się takie głosy jak to, iż dziecko powinno być za wszelką cenę chronione przed informacjami związanymi z intymnością i seksualnością człowieka. Ponadto, jeśli dziecko samo zaczyna dopytywać o kwestie związane ze sferą intymną, to najwidoczniej „jest z nim coś nie tak”. Mimo to, iż rodzice w znacznym stopniu są odpowiedzialni za rozwój ról związanych z płcią i kształtowaniem u dzieci pierwszych elementów płciowości i seksualności w marginalnym stopniu wywiązują się ze swojej roli.
Trudności rodziców z seksualnością dziecięcą
Osobami, które potrzebują największej pomocy w kwestii masturbacji dziecięcej, są właśnie rodzice, opiekunowie oraz nauczyciele. Odczuwają oni bowiem znaczne trudności w akceptacji rozwoju dziecięcej seksualności. Wielokrotnie obawiają się oni u swoich dzieci masturbacji, która przyjmie charakter masturbacji patologicznej określanej jako masturbacja o charakterze przymusowym, posiadającym znamiona natręctwa i charakteryzująca się dużą częstotliwością. Przy tym rodzaju masturbacji może występować również przesadnie rozbudowana wyobraźnia obejmująca wizje nadmiernych stosunków intymnych bądź też pewnych rytualizacji. Ten rodzaj masturbacji wymaga z pewnością leczenia. Jednak nie każda masturbacja musi mieć te znamiona. Pozostałe rodzaje autostymulacji stref erogennych u dzieci są w pełni rozwojowe. Jednakże w oczach rodziców każdy rodzaj zachowań autostymulacyjnych dziecka jest negatywnym zachowaniem, które świadczy o jego zaburzeniach. Reakcje rodziców w tych przypadkach są zazwyczaj zbyt emocjonalne, co skutkuje negatywnym podejściem do takich zachowań i do samego dziecka. Do najczęstszych reakcji osób dorosłych na różnego typu przejawy rozwoju seksualnego dziecka można wskazać m.in.: wzrost napięcia, lęk, złość, a także bezradność. Reakcje te ewidentnie skutkują wprowadzaniem niewłaściwych interwencji wychowawczych w rozwój swojego dziecka, mowa tu w szczególności o wzbudzaniu strachu u dzieci, wzbudzaniu poczucia winy w sferze seksualności, wprowadzanie dzieci w błąd, a także brak wsparcia. Niezaprzeczalnie można określić, iż takie praktyki osób dorosłych względem dzieci mogą wynikać przede wszystkim z braku odpowiedniej wiedzy z zakresu seksualności i rozwoju psychoseksualnego człowieka, braku świadomości i umiejętności wychowawczych, braku krytycznego wglądu we własną sferę seksualną, ale także wynikają one z restrykcyjnego zespołu norm i wartości. Niestety, w połączeniu czynniki te mogą negatywnie wpływać na rozwój seksualny dziecka i mieć na nie destrukcyjny wpływ. W konsekwencji dziecko może przyjąć nieadekwatny system norm i wartości, nie przyswoić prawidłowej wiedzy z zakresu seksualności człowieka, a także zostaną u niego zaburzone granice intymności, co może doprowadzić do nieprawidłowych kontaktów w sferze seksualnej w przyszłości i nieprawidłowej realizacji funkcji seksualnej. Dodatkowo samo dziecko w przyszłości nie będzie umiało dokonać wglądu we własną sferę seksualną i właściwie wypełniać ról rodzicielskich wobec swoich dzieci, bezpośrednio i pośrednio związanych z przekazywaniem wiedzy o seksualności człowieka.
Rodzice w sieci – poszukiwanie rozwiązań problemu
Dla wielu rodziców przestrzeń wirtualna jest jedynym miejscem poszukiwania informacji i wsparcia w związku z masturbacją ich dzieci. Coraz częściej na różnego rodzaju portalach, forach internetowych pojawiają się pytania ze strony rodziców oraz nauczycieli o przyczyny oraz sposoby przeciwdziałania masturbacji u dzieci. Przykłady wpisów zamieszczanych w przestrzeni wirtualnej na znanych formach internetowych obrazują poniższe wypowiedzi.
• Wpisy publikowane przez rodziców: Gość – „Moje dziecko się onanizuje i nie wiem, co robić. Wypróbowałam już dużo różnych pomysłów, ale wszystko do niczego. Jestem zrozpaczona, bo boję się, że dziecko może mieć problemy emocjonalne albo coś.(…)”.
Jesabell – „Witam wszystkich forumowiczów, mam pytanie na w/w temat! Moja 4-letnia córka zaczęła się masturbować! Jak należy reagować na takie zachowanie dziecka? Czy kategorycznie zabronić i upominać? Rozmawiałam z nią i powiedziałam, że nie może tego robić, gdy jest w przedszkolu, to zapytała, czy w domu może! Proszę o radę, czy należy wybrać się z nią do psychologa?”. Z powyższych wpisów rodziców jasno wynika, iż rodzice ci posiadają niski poziom wiedzy na temat rozwoju psychofizycznego i seksualnego ich dzieci. Rodzice nie wiedzą, w jaki sposób mają postąpić oraz u kogo szukać wsparcia. Sądzą, iż zachowania ich dzieci nie są normalne i świadczą o pewnym zaburzeniu lub dysfunkcji ich dzieci.
• Wpisy publikowane przez nauczycieli: Stażystka – „Dziecko onanizuje się. Jestem na stażu w przedszkolu w grupie 4-latków. I piszę, bo chciałabym się poradzić – sama za bardzo nie wiem, jak się w takich sytuacjach zachować, co powiedzieć dziecku, żeby moje słowa nie odbiły się na jego przyszłym życiu. I sprawa – chłopczyk z grupy 4-latków notorycznie onanizuje się. Co powinnam zrobić w takiej sytuacji, co powiedzieć. II sprawa – przyłapano dwie dziewczynki na tym, że nawzajem dotykały się po narządach płciowych. III sprawa – znów inna dziewczynka powiedziała mi, że jej starszy brat dotyka ją po narządach płciowych i …zademonstrowała jak ją dotyka… Powiedzieć o tym komuś? Właściwie te sprawy trochę mnie przerastają, bo nie wiedziałam, że w grupie 4-latków natrafi ę na takie problemy…”.
Krewetka – „Pracuję w przedszkolu w grupie 5-latków i w mojej grupie jest dziewczynka, która się masturbuje. Dzieje się to najczęściej podczas odpoczynku po obiedzie. Jak reagować na taką sytuację? Jak rozmawiać o tym i z kim? Ciekawe jest to, że gdy dziewczynka zobaczy, że ja to widzę, to od razu przestaje, a obecność innych dzieci jej nie przeszkadza. Czekam na wasze rady”. Również pytania publikowane przez nauczycieli świadczą o braku ich wystarczającej wiedzy o masturbacji dziecięcej i rozwoju psychoseksualnego dziecka. Wielokrotnie sytuacje te są dla nich samych o braku ich właściwego przygotowania merytorycznego i pedagogicznego, które może mieć na dziecko negatywny wpływ.
Działania wychowawcze w związku z seksualnością dzieci
Ważną kwestią jest również udzielenie pomocy dzieciom w postaci informacji na temat seksualności. Jednak powinna być ona poprzedzona pozyskaniem od dziecka informacji na temat towarzyszących mu emocji podczas zachowań autoerotycznych. Odkrycie przyczyn takich zachowań jest również kluczem do przełamania negatywnego światopoglądu rodziców, opiekunów i nauczycieli i lepszego zrozumienia przez dziecko swojej płciowości i seksualności.
• Jak pomóc dziecku? Poniżej znajduje się również katalog przykładowych oddziaływań, które można stosować w przypadku masturbacji dziecięcej.
– Masturbacja rozwojowa – w tym przypadku nie podejmuje się jakichkolwiek oddziaływań. Wszelkiego rodzaju kary, zakazy oraz krzyki mogą przynieść niekorzystny efekt, bowiem w przyszłości dziecko może mieć problemy ze swoją seksualnością.
– Masturbacja tzw. poznawcza – można uwagę dziecka skierować na inną aktywność, która będzie stymulowała jego rozwój. Niekiedy odwrócenie uwagi może być skuteczne. Dziecko podejmując nowe, ciekawsze zajęcia porzuca wcześniejsze zachowania. Jego uwaga bowiem skupia się na nowych możliwościach i zadaniach.
– Masturbacja instrumentalna – należy głównie skupić się na zaspokojeniu innych potrzeb u dziecka: bezpieczeństwa, miłości, akceptacji. Dzięki temu dziecko może porzucić zachowania, których celem jest zwrócenie na uwagi otoczenia.
– Masturbacja związana z traumą seksualną – praca z dzieckiem powinna być prowadzona przede wszystkim w innych obszarach. Dzieci, które doświadczyły wykorzystania seksualnego, odczuwają problemy natury psychicznej, które powinny być wypracowywane w porozumieniu z psychologiem klinicznym lub specjalistą zajmującym się wykorzystaniami seksualnymi.
– Masturbacja w chorobie przewlekłej – praca z dzieckiem powinna być prowadzona z uwzględnieniem specyfiki danej choroby.
Masturbacja dziecięca jest bardzo ważnym elementem w rozwoju każdego człowieka. Stanowi również bardzo ważne zagadnienie dla jego najbliższego otoczenia, jakim są rodzice, opiekunowie oraz nauczyciele, dlatego też ważną kwestią jest kładzenie większego nacisku na edukację przede wszystkim ludzi dorosłych, a w późniejszej kolejności samych dzieci. Prawidłowe przekazywanie wiedzy na temat seksualności człowieka jest kluczem do jej prawidłowego rozwoju, a przede wszystkim zrozumienia i akceptacji różnego rodzaju zachowań wynikających z jej kształtowania. Zadaniem rodziców, a także nauczycieli, jest wspieranie dzieci w ich właściwym oraz prawidłowym rozwoju, nie zaś ich hamowanie.
Autorka jest doktorantką w Zakładzie Dydaktyki Ogólnej na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Bibliografia:
Beisert M., Seksualność w cyklu życiu człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Freud Z., Wstęp do psychoanalizy, PWN, Warszawa 1994.
Harwas-Napierała B., Trempała J., Wiedza z psychologii rozwoju człowieka w praktyce społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2002.
M. Kisielewicz, Seksualizm wieku dziecięcego, wydanie internetowe http://www.edukacja.edux.pl/p-1935-seksualizm- wieku-dzieciecego.php (dostęp: 08.05.2014).
Starowicz L., Słownik encyklopedyczny. Miłość i seks, Wydawnictwo Europa, 1999.
Zielonka-Jenek M., Chodecka A., Jestem dziewczynką, jestem chłopcem, GWP, Gdańsk 2010.
http://polki.pl/we-dwoje/jak;sobie;poradzic;z;dzieciecym ;onanizmem,artykul,26762.html http://www.dzieci.org.pl/forum/prawo-na-codzien/dziecieca- masturbacja/ http://www.przedszkolak.pl/forum/index.php?dzial= 0&kategoria=7&query=2&grupa=3&ktory_ id=375http://www.wychowanieprzedszkolne.
