Miesięcznik „Remedium”
Kulturę hip-hop należy traktować jako pedagogikę ulicy dopasowaną do potrzeb i zainteresowań młodego człowieka, co może pomóc w dotarciu do jego umysłu. Współpracując z młodzieżą, niezmiernie ważne jest nieustanne poznawanie drugiego człowieka, o co apelował Janusz Korczak. Młody człowiek uczy się od nauczyciela, ale i ten drugi powinien czerpać z bezcennego źródła, jakim bez wątpienia jest osobowość podopiecznego. W tym celu pomocnym okazać może się zgłębienie wiedzy w zakresie kultury hip-hop i głoszonych przez nią wartości.
Charakterystyka kultury hip-hop
Wczym pomocny może być młodemu człowiekowi hip-hop? Przede wszystkim w dokonywaniu wyborów oraz w dostrzeżeniu żelaznych wartości życiowych takich jak rodzina, przyjaźń czy lojalność. Kultura ta uczy odpowiedzialności, uwrażliwiając na problemy społeczne oraz zmuszając do głębokich refleksji. Ponadto może wskazać właściwą drogę w życiowym labiryncie (Pawlak, 2004).
Kulturę hip-hop trafnie scharakteryzował J. Cool, porównując ją do tratwy przeznaczonej dla ludzi nie dostrzegających możliwości rozwiązań. To jest jak szalupa ratunkowa dla tych wszystkich ludzi, którzy nie mają bądź nie widzą innej możliwości zrobienia czegokolwiek konstruktywnego w życiu, albo nie widzą innej możliwości samorealizacji. Hip-hop to sposób dla nas wszystkich, by być bliżej, by różni ludzie zbliżyli się do siebie, potrafili rozmawiać o wspólnych rzeczach, mieć wspólny język (Pawlak, 2004).
Hip-hop, pomimo tego iż przez gros dorosłych widziany jest w ciemnych barwach dla wielu młodych osób staje się nie tylko sposobem życia, ale także pewnego rodzaju filozofią życiową. Kultura ta posiada własną historię, własne (niekiedy specyficzne) słownictwo określane mianem slangu, niepisany kodeks reguł i zasad, a co najważniejsze przedstawia realia życia codziennego bez fotoszopowania. Richar Shusterman, będący teoretykiem hip-hopu, wskazuje, iż rap jest (…) sposobem na przenikanie wzrokiem mroku. Określanie celu oraz utrzymanie jasnej wizji, służąc tym samym jako lekarstwo, objawienie i droga ocalenia dla zagubionych dusz, oraz jako najlepszy skład broni dla żyjących na tym świecie. Hip-hop nie ogranicza się do tego, by nauczać i uskrzydlać twój umysł. Zamieniając gniew i frustrację wprost na energię (poezji, muzyki i tańca), pomaga utrzymać samokontrolę i ukierunkować wściekłość, pozwalając na radosne rozładowanie stresu poprzez miarowy rytm hip-hopu (Shusterman, 2005). Zatem oznacza to, iż hip-hop należy postrzegać jako alternatywę dla osób zagubionych życiowo z różnych powodów, które będą upatrywać w tejże kulturze pewnego rodzaju sztuki życia. To nie tylko współczesny trend czy moda, to przede wszystkim ideologia będąca sposobem na życie dla wielu ludzi i ich najbliższych.
Edukacyjne walory przekazu zawartego w hip-hopie
Szybkie życie z widniejącym na jego szyldzie hasłem „materializm” przysłania żelazne wartości życiowe w życiu człowieka. Żelazne wartości, do których zaliczyć należy miłość, rodzinę, przyjaźń, zdrowie, szczęście czy wolność. Prawdziwy hip-hop ceni wyżej wymienione wartości ponad wszystko. W tekstach polskich raperów odnaleźć można liczne odwołania do następujących nurtów filozoficznych: epikureizm, hedonizm i stoicyzm. Przedstawiciele kultury hip-hop przemycają w swojej twórczości epikurejskie poglądy, traktując szczęście jako najwyższą i najważniejszą wartość, a życie jest największym darem, który człowiek powinien doceniać. Według reprezentantów tejże kultury szczęście w życiu wiąże się z posiadaniem grona zaufanych osób, gdyż to właśnie przyjaźń może zagwarantować szczęście. Z kolei przyjemność odbierana jest jako cel życia człowieka, co wynika z hedonistycznego punktu widzenia. Jednak do horacjańskiego „carpe diem” podchodzi się z umiarem, gdyż bardzo szybko popaść można w uzależnienia i destrukcyjne nawyki. Przedstawiciele kultury hip-hop wychodzą z założenia, iż w otaczającym świecie należy dostrzegać szczęście i przyjemność, bez konieczności brania udziału w niezdrowej rywalizacji z innymi ludźmi. Nie ma konieczności pośpiechu, można powoli i konsekwentnie dążyć do swojego celu. W hip-hopie dostrzec można również stoicyzm, który przejawia się w działaniu człowieka w zgodzie ze swoją naturą, co będzie gwarancją wolności. Dla jednostki ważne jest wtedy poszukiwanie spokoju w życiu, a górę bierze taka cecha jak optymizm (Pawlak, 2004).
Hip-hop oferuje i zarazem poszukuje spokoju, nie skupiając się na kulturze masowej, a zarazem nie wierząc ludziom manipulowanym przez obłudę, fałsz czy pieniądz. Goniąc za dobrami materialnymi, człowiek niekiedy chyli czoło postawom konsumpcyjnym i gadżetom, zapominając o żelaznych wartościach życiowych. W wielu tekstach polskich raperów widoczne jest przekonanie o panującej na świecie niesprawiedliwości stającej się powodem cierpienia polskich rodzin. Frommowska kwestia „mieć czy być” na stałe zagościła w przekazie kultury hip-hop, dla której na piedestale znajduje się manifestowanie własnego światopoglądu. Obok wyrażania własnego zdania niezmiernie ważne jest uwolnienie od negatywnych emocji, czyli katharsis,
a także chęć niesienia wartościowego przesłania dla odbiorcy i zabawa (Pawlak, 2004). Autentyczność i szczerość płynąca z przekazu zawartego w tekstach raperów zachęca odbiorców do odnalezienia pomysłu na swoje życie oraz do życiowej samodzielności. W tym zakresie niezmiernie ważne jest poznanie samego siebie, swoich mocnych i słabych stron.
Przedstawiciele kultury hip-hop zachęcają do wzajemnego okazywania sobie pomocy w trudnych momentach życiowych oraz głośnego mówienia o własnych problemach. Młodzi odbiorcy tejże kultury w ten sposób mogą zostać nakłonieni do otwartości na dorosłych oraz do wyrażania własnego zdania w sprawach, które ich dotyczą. Młody człowiek otrzymuje od rapera komunikat, iż odwagą wykazuje się ta osoba, która potrafi poprosić drugą osobę o pomoc bądź przyznać się do słabości. Nie należy również wstydzić się swoich korzeni rodzinnych i pochodzenia, co jest mocno podkreślane w przekazie hip-hop. Język tej kultury mówi głośno i wyraźnie o rodzinie nawet wtedy, gdy nie wyposażyła ona młodego człowieka w prawidłowe wzorce zachowań. Odbiorca otrzymuje komunikat, iż egzystowanie na lepszym poziomie będzie możliwe pod warunkiem wyciągnięcia wniosków i obrania konkretnych celów życiowych. Dzięki temu młody człowiek uniknie popełnienia błędów dorosłych, a także będzie bogatszym w żelazne wartości życiowe.
Alternatywne działania dla młodzieży
Hip-hop Druga Szansa jest ofertą skierowaną do młodzieży, szczególnie do obecnych i byłych wychowanków pieczy zastępczej oraz nieletnich z placówek resocjalizacyjnych. Dzięki aktywnemu współtworzeniu kultury hip-hop, uwaga młodych ludzi z bagażem traumatycznych doświadczeń odwracana jest od uczestnictwa w tzw. szemranym środowisku. A co najważniejsze, młody człowiek staje przed szansą dostrzeżenia swojego potencjału, co skutkować może owocną zmianą w jego życiu. Nagrywanie utworów, akcje charytatywne, warsztaty edukacyjno-profilaktyczne dla szkół, spotkania z raperami, realizacja teledysków, warsztaty graffiti – tego typu działania są realizowane w ramach powyższego projektu dla młodzieży i z młodzieżą.
Hip-hop traktowany jest jako lekarstwo dla duszy młodego człowieka oraz alternatywna forma spędzania czasu wolnego przez ludzi. Wydaje się to alternatywą wobec obecnej, milcząco akceptowanej, sytuacji dysonansu pomiędzy „kanonicznym” światem szkoły oraz realizowanych w niej programów edukacji a codziennością wyborów i odrzuceń młodzieży. Tak pojmowana pedagogika byłaby więc pedagogiką opartą na postawach dialogu, a nie na zasadach dominacji versus podporządkowania (Sawicki, 2013).
Kultura hip-hop wydaje się niewygodna ze względu na swoją niekomercyjność, która nie przynosi korzyści współczesnej kulturze nastawionej na materialne zyski. Przedstawiciele tej kultury, zakładając własne przedsiębiorstwa czy wytwórnie, potwierdzają hermetyczność tej gałęzi muzycznej. Faktem jest, iż wiele tekstów raperów zabrudzonych jest agresywnym i wulgarnym językiem, będącym również mową nienawiści. Zadaniem osób pracujących ze współczesną młodzieżą powinno być ukazywanie pozytywnego przekazu artystów, którzy z szacunkiem traktują drugiego człowieka i nie stosują przemocy. Atutem kultury hip-hop bez wątpienia jest racjonalny stosunek jej przedstawicieli do drugiego człowieka. Współczesny świat ukazywany jest bez wyfotoszopowania i filtrów, dlatego w tekstach przedstawiany jest jako brutalny i nieobliczalny. Właśnie za tą brutalizację ze strony artystów społeczeństwo nie przepada za tym gatunkiem muzycznym. Jednakże współczesny świat, co pokazują media społecznościowe, zbyt często stawia nie na racjonalność i autentyczność a na wyimaginowanie, pozerstwo i fałsz. Hip-hop bywa szufladkowany i marginalizowany ze względu na nieustanne pozostawanie jego przedstawicieli w walce: z władzą (ciągłe podejrzenia), z pedagogami (sztywne narzucanie autorytetów i priorytetów), ze społeczeństwem (generalizowanie i bezpodstawne osądzanie), a także z beznadzieją i marazmem dnia codziennego (Pawlak, 2004).
Respektowanie praw młodego człowieka
Angażując się w działania związane z kulturą hip-hop zaspokajana jest przede wszystkim potrzeba samorealizacji młodego człowieka, ale również potrzeba bezpieczeństwa i przynależności grupowej. Dzięki konstruktywnej pasji, osoba ta jest stawiana na wysokiej pozycji w grupie rówieśniczej. Wzrasta również samoocena młodego człowieka, którego codzienne funkcjonowanie rozgrywa się na lokalnym podwórku przesiąkniętym zawiścią, nienawiścią i przedmiotowym traktowaniem drugiego człowieka. Wszystko to, połączone z brakiem życzliwości, buduje w młodym pokoleniu napięcie, które może zostać rozładowane za pomocą rapu.
Pamiętać należy natomiast, iż hip-hop nie rozwiąże problemów, w których tkwi społeczeństwo od zarania dziejów. Mówiąc językiem tej kultury, młody nie znaczy głuchy. Hip-hop dla wielu osób staje się głosem buntu i protestu przeciwko stereotypom, materializmowi oraz zastanej rzeczywistości, która często jest brutalna dla wchodzącego w dorosłość człowieka. Jednocześnie jest apelem do społeczeństwa o respektowanie praw dziecka oraz o reagowanie na przemoc wobec dzieci (Kaca, 2014).
Aktywne reprezentowanie kultury hip-hop może w znaczący sposób przyczynić się do pozytywnej zmiany oraz readaptacji społecznej jednostki. Ważne, aby dzieło młodego człowieka zostało zaakceptowane przez społeczeństwo (Konopczyński, 2014). Kultura ta wyznacza własną hierarchię wartości, na której szczycie stoi wolność. Gros dorosłych zapomina o tej wartości, gdyż w codziennym funkcjonowaniu zabrania drugiemu człowiekowi wyrażać własne zdanie. Dzięki tej kulturze młodzi ludzie mogą manifestować swój światopogląd. Pasję tą należy traktować jako antidotum na ból egzystencjalny, ale również jako sposób komunikowania swoich przemyśleń i potrzeb. Jest to zatem szansa dla młodego zagubionego życiowo człowieka, który cierpiąc na niedobór pozytywnych wzorców od dorosłych, pragnie zwrócić uwagę społeczeństwa. Należy zatem wsłuchiwać się w apel młodych ludzi do dorosłych.
Zakończenie
Współtworzenie kultury hip-hop przez młodego człowieka traktowane jest jako kreatywny sposób spędzania przez niego czasu wolnego przy jednoczesnym rozwoju jego osobowości. Może to być swoiste zabezpieczenie przed społeczną marginalizacją ze strony grupy rówieśniczej, co z kolei przyczyni się do minimalizowania niepożądanych zachowań wśród młodzieży. Aktywne uczestnictwo w kulturze hip-hop to zaczątek kreowania nowej tożsamości człowieka pod warunkiem, iż jego praca nad sobą będzie długofalowa. W tym miejscu do głosu dochodzi praca wychowawcza, która w każdym przypadku powinna być nakierowana na rozwój mocnych stron podopiecznego. Praca na potencjale, w tej sytuacji na osobowości miłującej kulturę hip-hop, podnosi samoocenę oraz zwiększa poczucie własnej wartości człowieka, co jest niewymierną korzyścią płynącą z pasji. Dodać należy, iż hip-hop to jedno z wielu dostępnych narzędzi mogących wykreować nową tożsamość człowieka. W pojedynkę nie zagwarantuje nagłego oczyszczenia młodzieży społecznie niedostosowanej, nie uszlachetni również z dnia na dzień. Konieczna w tym miejscu jest konsekwencja i ciężka praca, często ta od podstaw. Marginalizując kulturę hip-hop, zasypywana jest ścieżka prowadząca do zrozumienia zbuntowanego młodego człowieka. Prawdą jest, iż w dzisiejszych czasach hip-hop odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu postaw młodego pokolenia, zatem warto zapoznać się z przekazem płynącym z tej kultury. Chęć czerpania wiedzy z tego źródła przez dorosłych zaowocuje lepszym poznaniem młodych ludzi, dla których hip-hop jest alternatywną formą spędzania czasu wolnego. Pamiętajmy, aby zawsze akceptować drugiego człowieka jako niepowtarzalną i oryginalną jednostkę, niekoniecznie jednak dając wyraz aprobaty dla ludzkiego zachowania.
Autor jest koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Słupsku, edukatorem i koordynatorem działań w ramach Hip-Hop Druga Szansa.
Bibliografia
Kaca P. (2104), Hip-hop jako narzędzie resocjalizacji młodzieży, Gdynia.
Konopczyński M. (2014), Pedagogika resocjalizacyjna. W stronę działań kreujących, Kraków.
Pawlak R. (2004), Polska kultura hip-hopowa, Poznań.
Sawicki K. (2013), Młodzieżowa kultura hip-hop jako tekst wielokulturowy, „Ars inter Culturas” nr 2.
Shusterman R. (2005), Praktyka filozofii, filozofia praktyki, Kraków.
