Miesięcznik „Remedium”

Autor: Sylwia Polcyn

Młody człowiek, a szczególnie dziecko, żyje obecnie w świecie całkowicie zdominowanym przez nowe technologie, które towarzyszą mu już od narodzin, a następnie stają się immanentną częścią jego życia. Na początku spotkania z dzieckiem nowe urządzenia i media są wykorzystywane jedynie w celach rozrywkowych, następnie wspierają działania edukacyjne, a w dorosłym życiu również i zawodowe. Jednakże czy wczesny kontakt dziecka z dobrodziejstwem współczesnej cywilizacji jest całkowicie bezpieczny?

Tabletowe dzieci – wyniki badań

Fundacja Dzieci Niczyje, podczas organizowanej kampanii „Mama, tata, tablet” 1, przeprowadziła badania ilościowe (przy pomocy agencji badawczej Millward Brown S.A.), których celem była diagnoza zjawiska wykorzystania przez najmłodsze dzieci urządzeń mobilnych, w tym również wyróżnienie kategorii wieku najmłodszych użytkowników. Było to pierwsze na gruncie polskim badanie skoncentrowane na najmłodszych i zrealizowane na ogólnopolskiej próbie. Osobami badanymi byli rodzice w wieku powyżej 18 lat posiadający dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6,5 lat (N=1011) 2.

Odwołując się do uzyskanych wyników można jednoznacznie określić, iż aż 64% dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6,5 lat korzysta z urządzeń mobilnych, w tym 25% z nich robi to codziennie. Wyniki badań wskazują także, iż 26% dzieci posiada własne urządzenie mobilne. Analizując natomiast rodzaj aktywności podejmowanej przez najmłodszych użytkowników na urządzeniach mobilnych można stwierdzić, że:

• 79% z nich ogląda filmy,
• 62% z nich gra,
• 63% z nich zdarzyło się bawić urządzeniem mobilnym (smartfonem lub tabletem) bez skonkretyzowanego celu 3.

Ogromne zastrzeżenia można również kierować pod adresem rodziców, którzy w trakcie badań zdeklarowali, iż sami, dobrowolnie udostępniali swoim dzieciom urządzenia mobilne. Charakterystyczne były dwa przypadki, a mianowicie: kiedy rodzice sami musieli zająć się własnymi sprawami, wtedy smartfon lub tablet sprawowały rolę cyfrowej niani (69%) bądź także stosowali te urządzenia jako rodzaj nagrody dla dziecka (49%) 4. Z punktu widzenia nauk o wychowaniu oba rodzaje zachowań rodziców mogą prowadzić do negatywnych konsekwencji i zaburzeń w rozwoju dziecka.

Konsekwencje

Niezwykle obrazującym przykładem negatywnego kontaktu dziecka z nowymi urządzeniami mobilnymi jest 4-letnia Brytyjka, która już w wieku 3 lat otrzymała w prezencie własnego iPada. W niespełna rok dziewczynka tak bardzo uzależniła się od urządzenia, że nazywała je swoim przyjacielem. Próby odseparowania dziecka od przedmiotu (w tym przypadku środkiem wysoce uzależniającym był tablet) kończyły się niepowodzeniem – dziewczynka doświadczała zespołu abstynencji. Niemożność użytkowania urządzenia dostarczała jej przykrych doznań zarówno o charakterze psychologicznym, jak i fizycznym. Do innych objawów związanych z odstawieniem tego środka można zaliczyć m.in.: drżenie rąk, tiki nerwowe, mdłości, przyspieszona akcja serca, napady lękowe, napady autoagresji i agresji skierowanej na drugie osoby lub przedmioty 5.

Rodzice, którzy zauważą pierwsze symptomy świadczące o wysokim przywiązaniu do urządzenia mobilnego – co w przyszłości może przerodzić się w uzależnienie – powinni natychmiast na nie reagować – nie tylko ograniczać nadmierny kontakt dziecka z nowymi technologiami, ale również konsultować się ze specjalistami: pedagogiem lub psychologiem. Do niepokojących symptomów można zaliczyć m.in.: pojawiające się u dziecka rozdrażnienie lub agresja na ograniczanie lub brak dostępu do urządzeń mobilnych, problemy ze snem, brak zainteresowania codziennymi czynnościami i innymi formami spędzania czasu wolnego na rzecz korzystania z urządzeń mobilnych 6.

Długotrwałe, regularne korzystanie z tabletów przez najmłodsze dzieci uniemożliwia m.in.:

prawidłowy ich rozwój intelektualny – poznawanie otaczającego, najbliższego świata w pierwszych latach życia dziecka odbywa się poprzez czynności manipulacyjne (dotyk). W tym czasie dziecko poznaje kształty, fakturę materiału, podłoża, ograniczając się natomiast do zabawy z tabletem często pozbawione jest tej wiedzy;

rozwój społeczny oraz kompetencji językowych (w tym szczególnie rozwój czynnego i biernego słownika) – odbywa się poprzez kontakt z drugim człowiekiem, wchodzenie z nim w interakcje. Natomiast dziecko, które nadmiernie korzysta z urządzeń mobilnych, nie wchodzi w częste relacje z drugim człowiekiem, nie przebywa w grupie rówieśniczej, nie uczestniczy w życiu codziennym, jego główną aktywnością jest korzystanie z nowych mediów – rozmowy stają się sprawą drugorzędną, dlatego też kształtowanie sprawności językowych i kompetencji społecznych może być opóźnione lub wyraźne zaburzone;

rozwój emocjonalny – kontakty z drugim człowiekiem umożliwiają również rozwój sfery emocjonalnej, kształtują otwartość na inne osoby i ich problemy, umiejętność rozpoznawania uczuć, empatię i umiejętność kontrolowania własnych emocji. Brak takich kontaktów ogranicza rozwój tych ważnych umiejętności i w przyszłości może skutkować wchodzeniem w nieprawidłowe relacje społeczne oraz nieumiejętność nawiązywania oraz podtrzymywania prawidłowych relacji międzyludzkich;

rozwój fizyczny – aktywność ruchowa jest coraz rzadziej wybierana przez młode pokolenie niż elektroniczna rozrywka. Dzieci coraz mniej biegają, przebywają na świeżym powietrzu, kontakt z elektronicznymi urządzeniami odbywa się przez przyjmowanie przez nie nieprawidłowej postawy ciała – pojawiają się bóle w odcinku szyjnym, bóle nadgarstków oraz kciuków, skrzywienie kręgosłupa itd.

Racjonalne zastosowanie tabletów

Nowe media, jak i urządzenia mobilne nie są z założenia destrukcyjną formą spędzania czasu wolnego. Jednakże rodzice powinni udostępniać swoim dzieciom jedynie bezpieczne treści szczególnie o charakterze edukacyjnym i w pełni dostosowane do ich wieku. Odpowiedni dobór oraz obecność w trakcie cyfrowej zabawy powinna być stałym elementem korzystania przez dzieci z dobrodziejstw współczesnej cywilizacji wraz z zachowaniem odpowiedniego czasu:

• jednorazowo dziecko nie powinno korzystać z urządzeń mobilnych dłużej niż 15 – 20 minut,
• w dobowym harmonogramie funkcjonowania dziecka czas ten nie powinien przekraczać od 30 minut maksymalnie do 2 godzin zgodnie z zasadą – im młodsze dziecko, tym krótszy czas korzystania z urządzeń.

Ponadto zebrane poniżej zasady powinny zostać przyjęte przez każdego rodzica, który chce dbać o prawidłowy rozwój własnego dziecka korzystającego z urządzeń mobilnych:

• rodzic powinien ograniczać udostępnianie urządzeń dziecku bezpośrednio przed snem – liczba bodźców, którym poddawany jest jego mózg, może utrudniać zasypianie i wpływać znacznie na jakość snu,
• korzystanie z urządzeń nie powinno być formą nagrody dla dziecka, gdyż kształtuje to w jego świadomości przekonanie o ich wysokiej atrakcyjności, rozbudza chęć posiadania oraz ciągłego użytkowania,
• dostęp do urządzeń mobilnych nie powinien stać się motywatorem do podejmowania przez dziecko innych aktywności, jak np.: jedzenie, picie, czynności higieniczne 7,
• odpowiedni dobór treści wolnych od przemocy, pornografii, wulgaryzmów, które mogą w konsekwencji doprowadzić do stanów lękowych, niepokoju, rozdrażnienia i ogólnego zmęczenia 8 oraz wspólne omawianie i interpretowanie rzeczywistości medialnej kształtując przy tym pozytywne wzorce korzystania z nowych mediów i cyfrowego świata,
• zachęcanie dziecka do podejmowania innych aktywności szczególnie o charakterze intelektualnym, które będą uczyły je samodzielnego myślenia oraz wzbogacały słownictwo.

Wdrożenie powyższych zasad przez rodziców oraz zachowanie odpowiedniego czasu korzystania przez najmłodsze dzieci z nowych technologii może w wysokim stopniu ograniczyć niebezpieczeństwa cyfrowego świata. Do niebezpieczeństw tych można zaliczyć m.in.: zaburzenia związane z funkcjami poznawczymi, które mogą doprowadzić do niemożności kontynuowania nauki, w tym szczególnie zaburzenia percepcji, logicznego myślenia, poczucie zagubienia czy natrętne myśli; podejmowanie przez dzieci zachowań o charakterze ucieczkowym – stopniowane odseparowywanie się od świata realnego na rzecz świata cyfrowego; rozwijanie się patologii społecznych, w tym frustracji, stosowania nieuzasadnionej agresji; występowanie dysfunkcji o charakterze neurologicznym (nerwice) czy uzależnienia od świata wirtualnego 9.

Autorka jest doktorantem w Zakładzie Dydaktyki Ogólnej na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej zainteresowania badawcze związane są z wykorzystaniem nowych technologii w procesie kształcenia, w tym zwłaszcza zastosowanie edukacyjnych gier komputerowych w procesie nauczania-uczenia się uczniów.

 

Bibliografia:

1  Więcej: http://www.mamatatatablet.pl/ [dostęp: 14.12.2015].

2  Fundacja Dzieci Niczyje, Korzystanie z urządzeń mobilnych przez małe dzieci w Polsce. Wyniki badania ilościowego, 2015, s. 4-5, wydanie internetowe http://www.mamatatatablet.pl/pliki/uploads/2015/11/Korzystanie_z_urzadzen_mobilnych_raport_final.pdf [dostęp: 14.12.2015].

3  Fundacja Dzieci Niczyje, Korzystanie z urządzeń mobilnych przez małe dzieci w Polsce. Wyniki badania ilościowego, 2015, s. 7, wydanie internetowe http://www.mamatatatablet.pl/pliki/uploads/2015/11/Korzystanie_z_urzadzen_mobilnych_raport_final.pdf [dostęp: 14.12.2015].

4  Fundacja Dzieci Niczyje, Korzystanie z urządzeń mobilnych przez małe dzieci w Polsce. Wyniki badania ilościowego, 2015, s. 7, wydanie internetowe http://www.mamatatatablet.pl/pliki/uploads/2015/11/Korzystanie_z_urzadzen_mobilnych_raport_final.pdf [dostęp: 14.12.2015].

5  Więcej: D. Kosiński, Tablet dla dziecka? To nie jest najlepszy pomysł, wydanie internetowe http://www.spidersweb.pl/2013/08/tablet-dla-dziecka.html [dostęp: 14.12.2015].

6  Broszura skierowana do rodziców z kampanii społecznej „Mama, tata, tablet”, s. 5, wydanie internetowe http://www.mamatatatablet.pl/wp-content/uploads/2015/10/broszuraMTTnet.pdf [dostęp: 14.12.2015].

7  Broszura skierowana do rodziców z kampanii społecznej „Mama, tata, tablet”, s. 4, wydanie internetowe http://www.mamatatatablet.pl/wp-content/uploads/2015/10/broszuraMTTnet.pdf [dostęp: 14.12.2015].

8  E. Nowicka, Działania profilaktyczne wobec zagrożeń medialnych, [w:] Media – Edukacja – Kultura. W stronę edukacji medialnej (red.), W. Skrzydlewski, S. Dylak, Polskie Towarzystwo Technologii i Mediów Edukacyjnych, Poznań – Rzeszów, 2012, s. 518-519.

9  Tamże, za: M. Tanaś, Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerowo, „Toruńskie Studia Dydaktyczne” nr 3, 1993, s. 127–128.