Miesięcznik „Remedium”
Powszechnie już wiadomo, że świat mediów, nowych technologii stał się dla dzieci i młodzieży „naturalnym środowiskiem rozwoju”, a swoje dzieciństwo spędzają na tzw. cyfrowym placu zabaw. Przestrzeń wirtualna – komputery i, ich mniejsze odpowiedniki, smartfony – oferuje wiele możliwości, ale stanowi również źródło zagrożenia.
W trakcie zawierania cyfrowych kontaktów dzieci i młodzież mogą spotkać się z różnymi formami agresji elektronicznej. W tym kontekście można wymienić następujące jej formy:
• Flaming – polega na wymianie zdań (zazwyczaj o charakterze agresywnym) pomiędzy użytkownikami publicznych kanałów komunikacyjnych dostępnych w przestrzeni wirtualnej (chaty, fora dyskusyjne, blogi internetowe itd.). Do wymiany zdań mogą również dołączyć inni użytkownicy określonego kanału.
• Harassment, prześladowanie. Odróżnia się go od flamingu ze względu na czas trwania (zazwyczaj regularnie) oraz zaangażowanie dwóch osób. Przejawia się w przesyłaniu agresywnych i ośmieszających treści za pomocą komunikatorów internetowych, telefonu komórkowego czy także chatów w grach sieciowych.
• Impersonation, kradzież tożsamości, podszywanie się pod ofiarę w przestrzeni wirtualnej i wysyłanie w jej imieniu wiadomości do innych osób o obraźliwej treści. Dostęp do tożsamości innej osoby odbywa się na zasadzie kradzieży danych lub dzięki udziałowi innych osób, np. osoby zaprzyjaźnionej z ofiarą.
• Outing, upublicznianie tajemnic ofiary (listy, rozmowy z komunikatorów, krótkie wiadomości tekstowe) i przekazywanie ich do wiadomości osób trzecich zazwyczaj za pośrednictwem Internetu. Pozyskanie tajemnic odbywa się na zasadzie kradzieży lub za pośrednictwem najbliższej osoby, z którą ofiara się przyjaźni.
• Cyberstalking, śledzenie osoby poprzez przestrzeń wirtualną i przesyłanie jej w dużej ilości i częstotliwości wiadomości o różnej treści. Ta forma agresji elektronicznej jest zazwyczaj spotykana wśród osób, które przez jakiś czas pozostawały ze sobą w bliskich relacjach, np. związek partnerski.
• Happy slapping – zachowania, które mają na celu sprowokowanie lub atakowanie drugiej osoby, a następnie dokumentowanie jej zachowania w postaci zdjęć, filmów, nagrań audio i upublicznianie ich w przestrzeni wirtualnej.
• Denigration, poniżanie. Polega na upublicznianiu nieprawdziwych, a także uwłaczających godności informacji na temat danej osoby lub zamieszczanie w sieci przerobionych zdjęć, jednoznacznie sugerujących poddawanie się czynnościom seksualnym.
• Exclusion – wykluczenie danej osoby z listy kontaktowej w przestrzeni wirtualnej, np. z serwisów społecznościowych, grupy e-mailowej poprzez jej niedopuszczenie lub usunięcie.
• Agresja „techniczna” – świadome rozsyłanie szkodliwego oprogramowania celem zniszczenia danych lub sprzętu komputerowego ofiary, zablokowanie dostępu do określonych narzędzi i usług internetowych, np. poczty elektronicznej.
Ponadto wiele stron internetowych, forów, blogów oraz serwisów społecznościowych przepełnionych jest treściami pornograficznymi, wulgaryzmami, przemocą, informacjami prezentującymi rasizm, ksenofobię.
Gdzie szukać pomocy?
Rodzice, którzy chcą chronić własne dzieci przed nieodpowiednimi i destrukcyjnymi treściami dostępnymi w przestrzeni wirtualnej, mogą skorzystać z wielu ofert pomocy. Jednym z przykładów jest zespół Dyzur.net, którego misją jest podejmowanie różnych akcji i działań celem tworzenia bezpiecznego środowiska internetowego. W ramach swoich kampanii i programów społecznych zespół ten popularyzuje również wiedzę na temat bezpiecznego korzystania z sieci. Przykładem są projekty: Safer Internet; Kursor, Plik i Folder czy także liczne konkursy (konkurs plakatowy: Tworzymy bezpieczny Internet), które bezpośrednio są skierowane do najmłodszych. Ponadto zespół ten przy współpracy z Akademią NASK organizuje liczne szkolenia, konferencje oraz seminaria skierowane do uczniów, nauczycieli oraz do agend rządowych (policja, przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości). Natomiast na stronie zespołu można anonimowo zgłosić treści niedozwolone dostępne w przestrzeni wirtualnej.
W cyfrowym świecie rodzice mogą również znaleźć wiele stron internetowych, które bezpośrednio zajmują się bezpieczeństwem dzieci i młodzieży w sieci. Strony te stanowią dużą bazę materiałów dydaktycznych, dzięki którym rodzice, nauczyciele oraz inne zainteresowane osoby mogą pozyskać wiedzę na temat sposobów ochrony dzieci i młodzieży przed internetowymi zagrożeniami. Do stron zajmujących się tym zagadnieniem można zatem zaliczyć:
• Stronę Fundacji Dzieci Niczyje, która realizuje różne projekty i kampanie celem zwiększenia bezpieczeństwa korzystania przez dzieci z Internetu. Na stronie fundacji w ramach projektu Dziecko w sieci można znaleźć liczne informacje na temat samego projektu, a także skorzystać z materiałów edukacyjnych, m.in.: ze scenariuszy zajęć, materiałów wideo, przewodników po wirtualnym świecie, a także odbyć kursy online obejmujące zagadnienia racjonalnego korzystania z sieci informatycznej. Obecnie przez fundację jest również realizowana kampania społeczna pod hasłem Myślę, więc nie ślę, która została poświęcona współczesnemu problemowi sekstingu. Pojęcie to dotyczy przesyłania przez młodych ludzi nagich lub prawie nagich zdjęć i filmów przy użyciu telefonów komórkowych i Internetu.
• Stronę Bezpieczne Interneciaki, która powstała w ramach projektu realizowanego przez Związek Pracodawców Branży Internetowej IAB Polska. Projekt jest również współfinansowany ze środków Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji. Celem projektu jest natomiast organizowanie akcji o charakterze informacyjnym skierowanym bezpośrednio do dzieci i rodziców na temat potencjalnych zagrożeń sieciowych.
• Stronę Sieciaki, która powstała w ramach projektu realizowanego przez Fundację Dzieci Niczyje i Fundację Orange. Celem projektu jest edukowanie dzieci w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Portal ten zastosował również najnowsze rozwiązania techniczne, a mianowicie został wyposażony w funkcje podobne do portali społecznościowych (możliwość komentowania, tworzenia sieci znajomych). Ponadto dzieci mogą skorzystać z edukacyjnych, multimedialnych materiałów lub wziąć udział w zabawie opartej na elementach gier RPG aktywnie walcząc z zagrożeniami internetowymi.
• Stronę 3.2.1. Internet, która powstała w ramach projektu realizowanego przy współpracy Fundacji Dzieci Niczyje z firmą Microsoft. Jego ambasadorem stał się zaś Krzysztof Hołowczyc. To propozycja skierowana do nauczycieli szkół podstawowych (klasy IV–VI) obejmująca tematykę bezpieczeństwa w sieci. Na stronie internetowej są również dostępne scenariusze zajęć oraz prezentacje multimedialne.
• Stronę Polskiego Centrum Programu Safer Internet, na której można znaleźć liczne informacje na temat obchodów Dnia Bezpiecznego Internetu – inicjatywy Komisji Europejskiej, który obchodzony jest w całej Europie na początku lutego (w tym roku jego obchody przypadły na 10 lutego). Ponadto większość tych stron oferuje liczne kursy e-learningowe, dzięki którym zarówno rodzice, nauczyciele, jak i dzieci, które korzystają na co dzień z Internetu, mogą pozyskać cenne informacje o zaletach, ale również zagrożeniach wynikających z korzystania z sieci. Przykładowo na stronie Fundacji Dzieci Niczyje można skorzystać z takich kursów jak: Poznaj bezpieczny Internet, Bezpieczna przygoda z Internetem czy Lekcja bezpieczeństwa.
Przykładowe filtry ograniczające dostęp do niebezpiecznych treści
Rodzice celem ochrony własnych dzieci przed niezadowolonymi treściami w Internecie mogą skorzystać z najprostszych opcji oferowanych przez najbardziej popularne przeglądarki internetowe: Internet Explorer, Firefox, Opera. Odpowiednio ustawione opcje w poszczególnych przeglądarkach pozwalają na zablokowanie tzw. pop-up’ów, czyli niechcianych „wyskakujących okienek”. Zazwyczaj są to reklamy o niebezpiecznej treści i nieodpowiednie dla dzieci i młodzieży, przykładowo: reklamy stron pornograficznych, gier erotycznych, dopalaczy, darmowych programów, które w rzeczywistości są płatne lub szkodliwe dla sprzętu komputerowego.
Niektórzy dostawcy Internetu (przykładowo: UPS Polska, Netia) również oferują swoim klientom możliwość zakupu dodatkowego pakietu obejmującego filtr rodzinny. Cena tej dodatkowej usługi wynosi miesięcznie ok. 12–15 zł w zależności od dostawcy sieci. Instalacja pakietu w zależności od firmy należy do klienta lub dostawcy Internetu.
Inną możliwością, z której mogą skorzystać rodzice, jest samodzielne zainstalowanie filtrów rodzinnych. Producenci aplikacji oferują wiele produktów. Można je podzielić ze względu na koszt. Do aplikacji płatnych można zatem zaliczyć: Beniamin, Emilek, Cenzor, Motyl, Ochraniacz, Opiekun Dziecka w Internecie, Strażnik Ucznia, Weblock, X Guard II. Natomiast aplikacje bezpłatne to: Ochraniacz i Beniamin w wersji 1.4. Zaletą tych filtrów jest m.in.: możliwość zablokowania stron nieodpowiednich dla dziecka pod względem treści (pornografia, przemoc, narkotyki, sekty), ustalenie czasu korzystania z komputera i Internetu, możliwość monitorowania czynności wykonywanych przez dziecko w sieci, ograniczanie pobierania różnych plików, a także możliwość blokowania dostępu do forów internetowych czy komunikatorów, takich jak chaty.
Telefony komórkowe – przykładowa ochrona
Współczesne telefony komórkowe, tzw. smartfony, to nic innego jak zminiaturyzowane komputery. Posiadają nieograniczony dostęp do Internetu, a tym samym stanowią takie samo źródło zagrożeń jak tradycyjne komputery. I w tym przypadku rodzice mogą skorzystać z ochrony i zapewnić bezpieczeństwo swemu dziecku. Przykładem jest aplikacja SafeSearch firmy Google. Przy wyborze odpowiedniej opcji blokowane są strony o charakterze jednoznacznie seksualnym. Ponadto na rynku można również znaleźć aplikacje firm, które dotychczas specjalizowały się w tworzeniu oprogramowania antywirusowego na komputery stacjonarne. Przykładem są aplikacje Norton Safety Minder: Mobile Edition, Kaspersky Parental Control, które posiadają podobne funkcje jak tradycyjne filtry rodzinne. Rodzice mogą również skorzystać z bezpłatnej aplikacji Kids Place, która umożliwia wybranie tylko określonych funkcji telefonu dla dziecka, np. katalog z grami. Inne opcje telefonu (przeglądarka internetowa, połączenia głosowe, krótkie wiadomości tekstowe i graficzne – smsy i mmsy) są zablokowane dla najmłodszych użytkowników, a każde wejście i wyjście z Kids Place wymaga wpisania kodu pin.
Każda kontrola rodzicielska, jak również i ta sprawowana w Internecie, powinna zostać poprzedzona rozmową z dzieckiem. Przedstawienie zalet i wad, a także niebezpieczeństw związanych z użytkowaniem Internetu może przynieść znacznie lepsze efekty niż wprowadzanie tzw. ukrytej kontroli bez wiedzy dziecka. Kształtowanie relacji z dzieckiem opartej przede wszystkim na zaufaniu, wzajemnym szacunku, a tym bardziej świadome i celowe podejście rodziców do zagrożeń jest właściwą drogą do prawidłowej i skutecznej jego ochrony.
*Szczegółowa bibliografia podana przez Autorkę jest dostępna w archiwum redakcji.
Autorka jest doktorantem w Zakładzie Dydaktyki Ogólnej na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jej zainteresowania badawcze związane są z wykorzystaniem nowych technologii w kształceniu, zwłaszcza zastosowanie edukacyjnych gier komputerowych w procesie nauczania- -uczenia się uczniów.
