Miesięcznik „Remedium”
Tytuł artykułu jest nieco przewrotny, ponieważ każdy, kto rozumie emocjonalność dziecka, wie, że nie można stopniować ważności jego problemów. Czasem pozornie niewielkie problemy dziecka mogą wywołać trudno odwracalne konsekwencje dla jego poczucia bezpieczeństwa oraz rozwoju emocjonalnego. Mówiąc „problemy małe i duże” mam raczej na myśli rozróżnienie dziecięcych trosk na te często spotykane na co dzień, jak np. strach przed ciemnością czy przed rozstaniem z rodzicami w sytuacji pójścia do przedszkola oraz na wydarzenia silnie traumatyzujące, które spotykają nieliczne dzieci, jak np. molestowanie seksualne.
Kiedy sięgnąć po bajkę terapeutyczną?
Wychowywanie dziecka to również towarzyszenie mu w różnego rodzaju lękach, problemach czy też wyzwaniach. Rolą rodziców i innych bliskich osób jest przede wszystkim wsparcie emocjonalne dziecka, ponieważ rozwiązywać problemy powinno samo (jeśli jest to możliwe). Oczywiście różny może być poziom samodzielności dziecka w zmaganiu się z kłopotami. Jest to zależne od konkretnej sytuacji, w której się ono znajduje, poziomu zagrożenia – tak obiektywnego, jak i emocjonalnego oraz etapu rozwojowego.
Jednym ze sposobów pomocy malcowi jest bajkoterapia. Sprawdzić się ona może w każdego rodzaju problemach. Oczywiście, im poważniejsza trudność, tym większą wagę należy przykładać do słowa pisanego/czytanego. Musimy pamiętać, że dziecko odbiera świat w inny sposób niż dorosły. Jest także mocno zakorzenione w bajkowym świecie. Z tego powodu istnieje duże prawdopodobieństwo, że przekaz płynący z opowiadania dostosowanego do wieku dziecka zostanie przez nie uwewnętrzniony.
Bajkoterapia na łące
Z dziecięcymi problemami pomaga się zmierzyć książka Elżbiety Śnieżkowskiej-Bielak „Bajeczne mikstury, czyli bajki psychoterapeutyczne, psychoedukacyjne i relaksacyjne”. Jest to zbiór opowiadań pogrupowanych w wyżej wymienionych kategoriach. Akcja opowiadań osadzona jest przede wszystkim na łące i w lesie. Bohaterami są zwierzęta, owady czy nawet rośliny. Postaci te zmagają się z ludzkimi trudnościami. W bezpiecznym, niezagrażającym otoczeniu dziecko otrzymuje pocieszenie, wsparcie oraz naukę. Podsunięte w książce rozwiązania można przenieść na grunt codziennego życia.
Wszystkie opowiadania opatrzone są słowem wstępu, z którym powinien zapoznać się dorosły. Stanowi ono bowiem przewodnik podpowiadający, jak posłużyć się zaprezentowanym tekstem. Na zakończenie bajek o charakterze psychoedukacyjnym i psychoterapeutycznym autorka umieściła pytania pomocnicze. Mogą one stanowić inspiracje dla dorosłego do rozmowy z dzieckiem na temat przesłania płynącego z bajki. Musimy jednak pamiętać, że nie należy zawsze od razu po odczytaniu bajki rozpoczynać rozmowy. Warto pozwolić dziecku na „pobycie” z usłyszaną treścią, oswojenie się z nią. Być może zacznie ono rozmowę zdecydowanie później, niż dorosły mógłby się tego spodziewać. Ważna jest otwarta, lecz nienatrętna postawa osoby dorosłej.
Jednym z wartościowych opowiadań znajdujących się w „Bajecznych miksturach (…)” jest opowiadanie psychoterapeutyczne pt.: „Wielka zmiana w życiu biedronki Kropci”. Opowieść ta dotyczy przeżyć dziecka znajdującego się w nowym miejscu. Najsilniej koncentruje się wokół relacji z rówieśnikami. Bajka ta stanowi również przypomnienie dla dorosłych, że zachowanie dziecka przeżywającego lęk w obliczu nowych, nieznanych mu sytuacji jest normalne oraz że jego umiejętność przewidywania znajduje się jeszcze na niezbyt wysokim poziomie. Podobnie jak świadomość istniejących pomiędzy ludźmi różnic.
Strach przed nieznanym
Akcja opowieści rozpoczyna się od sytuacji, w której biedronka Kropcia dowiaduje się, że pójdzie do przedszkola, na co wcale nie ma ochoty. Mama cierpliwie tłumaczy jej, dlaczego dzieci chodzą do przedszkola. Niestety bohaterka nie spotyka się tam z miłymi reakcjami. Dzieci są ciekawe nowego owada. Nie powstrzymują się jednak od złośliwych komentarzy doprowadzając w końcu dziewczynkę do płaczu. Rolę pocieszającej, mądrej osoby pełni świerszcz prowadzący zajęcia muzyczne. Uświadamia on przedszkolakom, jak krzywdzące jest takie zachowanie i proponuje zabawę, która uświadamia im, że ludzie często oceniają siebie nawzajem po pozorach i ze zbyt wielką łatwością przychodzi im negatywne komentowanie cech charakterystycznych dla innych osób. Taka postawa osoby dorosłej stanowi wsparcie dla bohaterki, a za jej pośrednictwem również dla słuchacza identyfikującego się z biedronką Kropcią. Dodatkowo pozytywne wzmocnienie stanowi fakt, iż bohaterka bajki ma okazję wykazać się pomagając zagubionej mrówce. Wydarzenie to pozwala dzieciom spojrzeć na nią inaczej. Również biedronka przestaje postrzegać siebie jako bezradną istotkę. Dodatkowym atutem tej opowieści jest przyjazna atmosfera, ciekawa, przyciągająca uwagę fabuła, łatwość przełożenia problemów z przedszkola dla owadów na świat ludzi.
Bajka lekiem na nieśmiałość
Inną bajką terapeutyczną zamieszczoną w książce jest opowiadanie o tytule „Kłopoty trzmiela Bobusia”. Dotyka ono częstego problemu dla dzieci – nieśmiałości. Głównym bohaterem jest trzmiel Bobuś, który w przedszkolu zawsze bawi się sam. Dzieci początkowo interesowały się, dlaczego nowy kolega woli bawić się sam, lecz po jakimś czasie przestały zwracać na niego uwagę. Z czasem też pojawiły się nieprawdziwe interpretacje jego zachowania. Dzieci nie rozumiały, że Bobuś chciałby towarzyszyć im w zabawach, ale przeszkadza mu w tym onieśmielenie. Innym przykrym skutkiem izolacji był fakt, iż trzmiel zaczął wierzyć w negatywne komentarze na swój temat. W tego typu bajkach ważne jest pojawienie się w pewnym momencie wspierającej osoby, która objaśnia przyczyny problemu i ukazuje dostępne rozwiązania. Koleżanka Bobusia i jego przedszkolanka uświadamiają mu, jak istotne jest polubienie samego siebie. Bajka zwraca uwagę na to, jak ważna jest samoakceptacja i wiara w siebie. Słuchacz ma szansę zrozumieć, iż tak naprawdę staje się ona podwaliną do dobrych relacji z innymi ludźmi. Pozytywne zakończenie i ostateczny sukces głównego bohatera pomogą malcowi słuchającemu opowieści zidentyfikować się z jej głównym bohaterem.
„Bajeczne mikstury” dotykają wielu dziecięcych problemów takich, jak: strach, niepełnosprawność, inność, rozstanie z bliskimi osobami, zaniżona samoocena, rozstanie rodziców, złość. Część poświęcona bajkom psychoedukacyjnym dotyczy takich zagadnień jak: granice, jakie posiada każdy człowiek, materialna strona życia, kłamstwo, ból fizyczny, nieznajomi ludzie, brak przyjaciół, starość, egoizm, przekleństwa, różnica między odwagą a brawurą. Ostatnią częścią książki są wspaniałe bajki relaksacyjne, dzięki którym dziecko może wyciszyć się, zaznać ukojenia i poczuć lepiej po ciężkim dniu. Bajki te mogą także pomóc dziecku w zasypianiu, kiedy jest pobudzone. Należy pamiętać tu o odpowiedniej modulacji głosu i zapewnieniu wyciszającego otoczenia.
„Trzy pytania do Dobrej Wróżki”
Niestety zdarza się, że dzieci doświadczają bardzo trudnych, wręcz traumatycznych emocji. Najczęściej w takiej sytuacji bajka terapeutyczna może stanowić dodatkowe wsparcie dziecka, gdyż niezbędne jest skorzystanie z pomocy specjalistów. Jednakże również słowo pisane może odegrać tu istotną rolę. Warto wspomnieć o książce Elżbiety Zubrzyckiej pt.: „Trzy pytania do Dobrej Wróżki. Jak pomóc dzieciom mówić o krzywdzie”. Książka ta wspomaga pracę terapeutyczną z dzieckiem, którego dotknęła poważna krzywda ze strony dorosłego. Jej bardzo istotną i wartościową funkcją jest rozróżnienie dobrych i złych tajemnic. Wiele dzieci uważa, że zawsze należy dochowywać sekretu, zwłaszcza jeśli prosi je o to osoba dorosła. Bajka uświadamia dziecku, iż tak nie jest. Ukazuje konkretne sytuacje, w których nie wolno dochowywać sekretów. Być może dla osoby dorosłej jest to oczywiste. Często zapominamy, iż dziecko dopiero uczy się rozróżniać dobro od zła. Nawet jeśli czuje, że coś jest dla niego niedobre, potrzebuje jasnego komunikatu ze strony osoby dorosłej. Książka doskonale opisuje emocje, zachowania i obawy dziecka krzywdzonego przez molestowanie seksualne. Przedstawia również typowe schematy postępowania osoby krzywdzącej. Pozwala dziecku zrozumieć, że nie każdy dorosły jest dobry i postępuje prawidłowo. Daje jednak poczucie bezpieczeństwa i przeświadczenie, iż w razie trudności jest wiele osób, które natychmiast przyjdą dziecku z pomocą. Dziecko słuchające tej bajki terapeutycznej ma szansę zrozumieć, iż o swojej krzywdzie zawsze trzeba informować bliskie osoby, a jeśli z różnych przyczyn nie podejdą one do tego poważnie, należy szukać pomocy u innych osób. Ukazuje sposoby krzywdzenia dzieci, na które nie wolno pozwalać. Odciąża słuchacza uświadamiając mu, iż dziecko nigdy nie jest winne w przypadku, gdy jest krzywdzone. I nie ma tu znaczenia, czy zachowuje się w sposób grzeczny czy nie.
W bajce „Trzy pytania do Dobrej Wróżki” ukazuje się magiczny element. Jest to pojawienie się tytułowej wróżki, która pełni rolę eksperta i osoby wspierającej dzieci. To właśnie ona uświadamia malcom, że muszą zwrócić się o pomoc. Pozwala również dzieciom na wyrażenie swoich emocji, także tych bardzo trudnych. Opowiada m.in. o dorosłych, którzy są słabymi ludźmi oraz przedstawia sposoby ich postępowania. Daje dzieciom nadzieję na lepszą przyszłość i bliskość ukojenia.
Stwórzmy własną bajkę!
Ciekawym doświadczeniem może być zaproponowanie dziecku, aby samodzielnie napisało bajkę. Możemy wówczas dowiedzieć się, w jaki sposób malec postrzega świat, czego się obawia, a o czym marzy. Czasem będą się one inspirowały ogólnodostępnymi bajkami, mogą je też w kreatywny sposób zmieniać, stwarzać alternatywne zakończenia czy ujawniać własną interpretację wydarzeń. Aby poznać, jak wielka jest wyobraźnia dzieci, warto sięgnąć po książkę pod redakcją Katarzyny Szeligi „Bajkoterapia”. Opowiada ona o tym, jak tworzyć i wykorzystywać bajki i opowiadania w biblioterapii oraz o rozwoju aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym. W książce tej przeczytać możemy bajki stworzone przez dzieci 5–6-letnie, bajki autorstwa dzieci z klas I, II, III szkoły podstawowej, opowieści stworzone przez ich rodziców. Wartościowym dodatkiem są również bajki nauczycieli wraz ze scenariuszami zajęć.
Bajki terapeutyczne są lekiem na dziecięce problemy. Wspomagają rozwój dziecka, niosą ulgę, dostarczają wzorców zachowań. Czasem odgrywają również istotną rolę wspierającą w przypadku dzieci, które doświadczają bardzo trudnych emocji. Wielkim atutem jest także ich atrakcyjna, zaczarowana forma, która przyciąga uwagę często skuteczniej niż „poważniejsze” metody komunikowania się z dzieckiem.
Autorka jest absolwentką podyplomowych studiów na kierunku Pedagogika Opiekuńczo-Wychowawcza oraz studiów Nauki o Rodzinie o specjalności Poradnictwo i Terapia Rodziny i Małżeństwa.
