Miesięcznik „Remedium”

Autor: Agata Sierota

Umiejętność autoprezentacji, czyli prezentowania siebie przed innymi – jej świadomość oraz wiedza jak ją kształtować – jest przydatna w sytuacjach formalnych oraz nieformalnych. Młodzież, która potrafi efektywnie kreować swój wizerunek, współcześnie  ma dużo większe szanse na sukces nie tylko zawodowy, ale i społeczny. Przedstawiam w niniejszym artykule autorski warsztat na temat autoprezentacji, z powodzeniem realizowany kilkakrotnie wśród młodzieży klas licealnych. Przekazuję go wychowawcom, którzy często w bezpośrednich kontaktach skarżyli się na brak czasu na tworzenie scenariuszy warsztatowych.

Rozpoczęcie warsztatu

Dzień dobry! Nazywam się… i witam na warsztacie o tematyce „Autoprezentacja”.

Pytanie 1: Co rozumiecie przez słowo autoprezentacja? Z czym Wam się kojarzy? (odpowiedzi można zapisywać na tablicy). Po omówieniu odpowiedzi podajemy jedną z częściej prezentowanych w literaturze definicję autoprezentacji.

„Autoprezentacja – celowe działanie zmierzające do wytworzenia w otoczeniu społecznym (audytorium) pożądanego przez jednostkę wizerunku własnej osoby”.

Pytanie 2: Po co kreujemy swój określony wizerunek wobec innych? Czy i dlaczego ważne jest dla nas, jak wypadamy w oczach innych (dyskusja)?

Podsumowanie dyskusji.

Motywy podejmowania zachowań autoprezentacyjnych:

• dążenie do zyskania tego, czego oczekujemy w danej relacji społecznej (np. zdanie egzaminu);
• dbanie o poczucie własnej wartości, np. podwyższanie poczucia wartości przez podkreślanie swoich zalet /lub ochrona poczucia własnej wartości, kiedy w sytuacji, gdy jesteśmy winni, podkreślamy np. że uczyniliśmy to niechcący;
• tworzenie i podtrzymywanie określonej tożsamości (np. gdy ktoś kreuje się na intelektualistę przy wszelkich okazjach podkreślając swoją wiedzę z różnych dziedzin).

Możemy mówić o autoprezentacji w sytuacjach formalnych (np. odpowiedź przed klasą, egzamin) oraz nieformalnych (gdy chcemy wywrzeć wrażenie w kontakcie z innymi).

Dziś skupimy się przede wszystkim na sytuacjach formalnych.

Motywacja autoprezentacyjna:

• wzrasta w sytuacji bycia w centrum uwagi,
• zależy od wartości i znaczenia oczekiwanych rezultatów – jakie konsekwencje dla nas będzie miało wywarcie takiego, a nie innego, wrażenia, np. przyjęcie do pracy, zgoda na kolejne spotkanie z atrakcyjną dla nas osobą).

Od nasilenia motywacji autoprezentacyjnej zależy stopień kontroli wywieranego wrażenia, czyli im bardziej nam zależy, by wywrzeć określone wrażenie, tym bardziej staramy się je kontrolować.

Ćwiczenie 1

W parach: Co rozumiemy przez określenie, że ktoś „dobrze wypadł” w sytuacji oceny? (nie uściślamy, czy chodzi o ocenę formalną (egzamin) czy nieformalną – np. pierwsze spotkanie z nową osobą, grupą) (czas ok. 5 min).

Pary prezentują swoje przemyślenia.

Najczęstsze wnioski dotyczące stwierdzenia „dobrze wypaść” to: osiągnąć swój cel, spełnić oczekiwania innych.

Ćwiczenie 2

Materiały: 2 duże kartki, 2 mazaki różnych kolorów, magnesy, taśma klejąca lub pinezki.

Dwie grupy: Wyobraźcie sobie, że jesteście członkami komisji oceniającej pracowników. Na co zwracalibyście uwagę oceniając prezentację pracownika?

Proszę czytelnie wypisać na dużych kartkach swoje spostrzeżenia. Następnie kartki nalepić obok siebie.

Po pracy grup następuje przedstawienie i porównanie efektów dyskusji grupowych.

Podsumowanie dyskusji.

Sposób prezentacji

Ocena w dużej mierze zależy nie tylko od faktycznie posiadanych kompetencji, ale też sposobu prezentacji. Ważny jest:

• dobór treści, które ujawniamy (korzystna jest koncentracja na rzeczywistych pozytywach),
• sposób, w jaki mówimy (głośno, wyraźnie, powoli),
• mowa ciała:

–   kontakt wzrokowy z osobą, do której mówimy (mówienie „do okna” bądź „do własnych butów” robi wrażenie mniejszej kompetencji niż zwracanie się wprost do osoby oceniającej),

–   prosto trzymana głowa (nie – opuszczona i nie – „zadarta”),

–   wyprostowana, stabilna postawa (daje wrażenie pewności siebie),

–   postawa otwarta (nieskrzyżowane ręce i nogi) – postawa zamknięta daje wrażenie negatywnego nastawienia: chęci obrony przed publiką,

–   właściwy dystans (odległość) do rozmówcy (np. siadanie za blisko komisji może być uznane jako zbytnią pewność siebie, a siadanie w dużej odległości jako wyraz negatywnych uczuć: lęku bądź agresji),

–   strój, fryzura, makijaż; schludność.

W sytuacji oceny kompetencji szczególnie zaznaczają się dwa style autoprezentacji:

1. Zdobywczo-asertywny – dążenie do sukcesu, aktywność, optymizm, ujawnianie informacji o sobie; audytorium traktują jako możliwość wykazania się.
2. Unikająco-obronny – unikanie porażek, pesymizm, zahamowanie, pasywność, ukrywanie informacji o sobie; audytorium traktują jako zagrożenie.

Pytanie 3: Dlaczego niektórym trudno jest mówić o swoich pozytywnych stronach? (ogólna dyskusja)

Podsumowanie dyskusji.

Skromnie czy z podkreślaniem swoich zalet?

Złożone badania eksperymentalne wykazały, że:

1. Nadmierna skromność w autoprezentacji może być szczególnie niekorzystna, gdy:

• zadaniem audytorium jest podjęcie decyzji związanej głównie z odpowiednim poziomem kompetencji prezentera,
• audytorium dysponuje „obiektywnymi”, korzystnymi dla prezentera informacjami,
• audytorium decyzję podejmuje już bez obecności prezentera (skromna autoprezentacja zapewnia więcej wsparcia w czasie prezentacji, lecz gdy np. komisja zostaje sama w pokoju, by podjąć decyzję, lepiej ocenia prezentera, który wyraźnie podkreślał swoje mocne strony).

1. Korzystne jest akcentowanie nawet tych pozytywów, które są oczywiste i zauważalne dla audytorium.
2. Jeśli audytorium dysponuje niekorzystnymi informacjami na temat prezentera, skuteczna jest autoprezentacja kompensacyjna, polegająca na podawaniu informacji pozytywnych, dotyczących innego obszaru działalności prezentera.

Ćwiczenie 3

Materiały: małe kolorowe karteczki

Każdy wypisuje 3 swoje najważniejsze pozytywne cechy jako ucznia (mogą być opisowe) i układa hierarchicznie.

W parach – osoby mówią sobie wzajemnie wymienione cechy pozytywne, najpierw jedna, potem druga osoba. Mówiąc głośno, powoli i wyraźnie utrzymują kontakt wzrokowy z partnerem  z pary.

Czy to sprawiało trudność?

Podsumowanie ćwiczenia.

W sytuacji publicznego mówienia o swoich mocnych stronach może pojawić się zakłopotanie i napięcie.

Jest wiele porad, jak radzić sobie z obawą przed publiczną prezentacją. Oto jedne z istotniejszych:

• Nie nastawiaj się negatywnie ani nie bagatelizuj wagi wystąpienia, jeśli w istocie jest ważne. Jeśli nie jest bardzo ważne, potraktuj je jako możliwość doskonalenia swoich umiejętności publicznych wystąpień.
• Dobrze się przygotowuj (zaplanuj swoje wystąpienie), to najlepiej redukuje stres.
• Zrób próbę.
• Głęboko oddychaj (powoduje to rozluźnienie mięśni, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia krwi).
• Ubierz się stosownie do sytuacji, ale wygodnie.
• Nie zostawiaj za drzwiami swojego poczucia humoru – np. wyobraź sobie egzaminatorów w postaci pluszowych misiów siedzących na krzesełkach.

Zakończenie warsztatu

Autoprezentacja jest zagadnieniem bardzo złożonym. Dobrze jest mieć świadomość naszych zachowań autoprezentacyjnych, ponieważ od nich często zależy nasze powodzenie w sytuacjach szkolnych i prywatnych. Mamy duże możliwości kształtowania umiejętności prezentacji siebie, ważne jest tylko, czy zechcemy je rozwijać.

Pytanie na zakończenie: Co dla Ciebie było istotne na warsztacie? (warto poświęcić na tę część chociaż 5 min).

Wnioski

• Autoprezentacja jest zachowaniem celowym, ale nie zawsze jest realizowana w sposób świadomy i planowy.
• Często działania autoprezentacyjne są automatyczne, a przez to schematyczne i sztywne. Warto jest, aby szczególnie w ważnych dla nas sytuacjach realizować autoprezentację świadomie i planowo.
• Autoprezentacja powinna polegać na prawdziwym ujawnianiu „ja” w taki sposób, by wywołać pożądane reakcje partnera.

Autorka jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Instytutu Psychologii UMCS w Lublinie, specjalistą w zakresie psychologii klinicznej i społecznej, praktykiem w zakresie badań młodzieży szkolnej oraz prowadzenia zajęć warsztatowych.