Miesięcznik „Remedium”
W Polsce liczba prób samobójczych zarejestrowanych przez policję stale rośnie. W 2011 r. odnotowano 243 próby samobójcze wśród młodzieży w wieku 13–18 lat i 5 wśród dzieci w wieku 7–12 lat, a już w roku 2018 zgłoszono 746 prób samobójczych w grupie 13–18 i 26 w grupie 7–12 lat. Statystyki policyjne nie odzwierciedlają jednak właściwej skali problemu. Jak zauważyli amerykańscy badacze, największy wzrost w porównaniu do wcześniejszych stabilnych kilku dekad odnotowano w ich kraju w latach 2010–2015, szczególnie wśród dziewczynek. Wskaźnik samobójstw wśród młodzieży w USA wzrósł w latach 2010–2015 o 31%, a o 33% wzrosła liczba rozpoznań ciężkiej depresji.
Od roku 2010 nastolatkowie w USA spędzają więcej czasu w mediach społecznościowych korzystając z urządzeń elektronicznych, o których aktywnościach wiadomo, że są powiązane z występowaniem symptomów depresyjnych. Naukowcy zauważają, że wraz ze wzrostem liczby smartfonów rośnie liczba nastolatków chorujących na depresję. W roku 2012 połowa Amerykanów była właścicielami smartfonów, podczas gdy w 2015 roku już 92% nastolatków i młodych dorosłych posiadało co najmniej jeden smartfon, co przełożyło się na większą liczbę czasu spędzanego przed monitorem.
W jednym z badań (Twenge i in., 2017) naukowcy odkryli, że 48% nastolatków, którzy spędzali pięć lub więcej godzin dziennie z urządzeniami elektronicznymi zgłaszało gorsze samopoczucie (uczucie smutku i beznadziei) lub zachowania samobójcze (tzn. rozważało samobójstwo, robiło plan). Dla porównania – spośród nastolatków spędzających mniej niż godzinę dziennie przed ekranem monitora takie zachowania zgłaszało mniej, bo 28% osób. Wyniki te wprost wskazują, że im więcej czasu młodzi ludzie spędzają na korzystaniu z urządzeń elektronicznych, tym bardziej czują się nieszczęśliwi, depresyjni i mają myśli samobójcze. Ci, którzy więcej angażują się w aktywności niezwiązane z monitorem – takie jak sport, ćwiczenia, czytanie papierowych gazet, rozmowa z przyjaciółmi twarzą w twarz, odrabianie zadań domowych czy chodzenie do kościoła – są bardziej szczęśliwi. Według wspomnianego badania ryzyko depresji i samobójstw rośnie znacząco, gdy czas spędzony przed monitorem przekracza dwie godziny dziennie.
Naukowcy podkreślają jednak, że wyniki tych badań nie oznaczają, że czas spędzany przed monitorem bezpośrednio wywołuje symptomy depresyjne, lecz że istnieje związek pomiędzy czasem spędzonym przed ekranem monitora a symptomami depresji i zachowaniami samobójczymi. Czynnikiem chroniącym przed symptomami depresji u osób nadmiernie korzystających ze smartfonów są bezpośrednie interakcje twarzą w twarz z grupą znajomych. Korzystanie z mediów społecznościowych jest więc największym zagrożeniem dla tych młodych osób, którzy mają mało możliwości bezpośrednich kontaktów z rówieśnikami.
Jak podkreślają autorzy badań, zaprzestanie korzystania z urządzeń elektronicznych z monitorem jest nierealne i prawdopodobnie nawet niezbyt korzystne dla dzieci. Z pewnością jednak rodzice powinni znacząco ograniczyć spędzany przed nim czas – taką strefą bezpieczeństwa może być godzina lub dwie w ciągu doby.
Próbując wyjaśnić, w jaki sposób komunikacja elektroniczna przekłada się na gorsze samopoczucie ludzi, trzeba odwołać się do faktu, że wyewoluowaliśmy jako gatunek porozumiewający się twarzą w twarz, w bliskiej interakcji oraz poprzez bezpośredni dotyk. To wpływa na proces kształtowania się układu nerwowego i całej naszej neurofizjologii. Taki rodzaj komunikacji dostarcza większej emocjonalnej bliskości niż komunikacja za pomocą mediów społecznościowych i prawdopodobnie bardziej chroni przed poczuciem osamotnienia. Niektóre badania wprost sugerują, że media społecznościowe mogą nawet zwiększać poczucie samotności (Song i in., 2014). Te zmiany w społecznych interakcjach między ludźmi są szczególnie znaczące w wyjaśnianiu samobójstw. Jak mówi interpersonalna teoria samobójstw (Joiner, 2005, Van Orden i in. 2010), w ludziach pojawia się zamiar popełnienia samobójstwa, gdy zaistnieją (oprócz nawyku znoszenia bólu) dwa interpersonalne czynnik ryzyka – niezaspokojona potrzeba przynależności (społeczna alienacja, poczucie samotności) oraz poczucie bycia ciężarem dla innych.
Dla ilustracji można przytoczyć jeszcze jedno badanie, w którym dowiedziono, że im częściej w ciągu dnia dorośli korzystali z Facebooka, tym gorszy mieli nastrój pod koniec dnia (Kross i in., 2013). Dalej, te same osoby, które dobrowolnie zaprzestały korzystania z facebooka na okres tygodnia, zgłaszały znacznie mnie symptomów depresyjnych niż te, które prowadziły dalej swoją zwyczajną aktywność na Facebooku.
Istnieją więc dowody na to, że czas spędzany przed monitorem nowych urządzeń elektronicznych (smartfonów, tabletów) może być istotnym czynnikiem ryzyka dla depresji i samobójstw. Najbardziej istotny jest sam czas, a nie to, czym dziecko zajmuje się w sieci. Niezależnie od tego, czy gra w gry, umieszcza zdjęcia na Instagramie, pisze smsy czy czyta edukacyjne teksty – szkodliwe jest nadmierne spędzanie czasu z monitorem w ręku.
Inaczej jest z oglądaniem telewizji. Oglądanie telewizji było pozytywnie skorelowane z symptomami depresji i zamiarami samobójczymi. Jednak, ponieważ czas spędzany przed telewizorem bardzo się obniżył, licząc od 2010 r., podczas gdy liczba chorujących na depresję nastolatków wzrosła, to wydaje się to nie tak istotnym czynnikiem ryzyka. Dla porównania, sprawdzono także obciążenie zadaniami domowymi jako czynnikiem ryzyka w rozwoju zaburzeń zdrowia psychicznego, lecz nie znaleziono przekonujących powiązań.
Problem wzrostu depresji i samobójstw u dzieci oraz nastolatków może też mieć związek ze szkodliwym wpływem niebieskiego światła emitowanego z urządzeń elektronicznych, szczególnie, jeśli młodzież używa ich wieczorem, kiedy przychodzi czas na sen i odpoczynek (Oshima in., 2012). Zaburzenia snu prowadzą do jego deficytów lub odczucia, że sen nie przynosi pełnej regeneracji. Trudności ze snem są jednym z objawów depresji. Z badań laboratoryjnych nad zwierzętami wiadomo o wpływie niebieskiego światła na organizm. Narażenie na światło w porze snu zwiększa u zwierząt liczbę symptomów depresyjnych i podnosi poziom hormonu stresu (kortyzol), a także zmniejsza motywację do poszukiwania przyjemności. Z kolei badania japońskich naukowców wskazują, że używanie telefonów komórkowych w porze nocnej zwiększa odczucia samobójcze i liczbę samouszkodzeń u nastolatków (Oshima i in., 2012). Problematyczne korzystanie z telefonów komórkowych wywołuje także problemy ze snem (koszmary senne, częste wybudzenia). Narażenie na światło z monitorów w porze nocnej może przyczyniać się do powstawania depresji i myśli samobójczych poprzez zatrzymywanie potrzeby snu, podnoszenie poziomu hormonów stresu, co wprawia organizm w stan pobudzenia. Zachwianiu ulega równowaga chemiczna w mózgu i biologiczne rytmy organizmu.
Jeszcze jednym z istotnych czynników zwiększających ryzyko samobójstwa jest przemoc w Internecie. Badania wskazują na istotny związek między doświadczeniem cyberbullingu a samookaleczeniami i zachowaniami samobójczymi (John i in., 2018). Doświadczenie przemocy w Internecie prowadzi do poczucia bezradności, pozbawia nadziei i w ten sposób może wzmagać symptomy depresyjne. Co ciekawe, nie tylko ofiary tego rodzaju przemocy częściej niż osoby wolne od takich doświadczeń ujawniają tendencje samobójcze, ale także sprawcy tych przestępstw. Niektóre badania pokazują, że studenci, którzy byli ofiarami przemocy internetowej, dużo rzadziej szukają pomocy niż ofiary niecybernetycznego bullingu, co uwidocznia siłę poczucia bezradności u ofiar cyberbullingu (Dooley i in., 2012). Depresja może być czynnikiem pośredniczącym między doświadczeniem cyberbullingu a zamiarami samobójczymi, ale tylko u kobiet. Natomiast u mężczyzn bycie sprawcą cyberbullingu jest bezpośrednim predykatorem zamiarów samobójczych (Bauman i in., 2013).
W związku z tym, że czas, jaki młodzież spędza przed ekranem smartfona czy tabletu, jest czynnikiem ryzyka w rozwoju depresji, samouszkodzeń i myśli samobójczych, należałoby uwzględnić jego ograniczanie na rzecz innych, nieinternetowych aktywności, które wzmacniają poczucie więzi społecznych i przeciwdziałają poczuciu osamotnienia i izolacji.
Bibliografia
Bauman S., Toomey R.,B., Walker J.,L. (2013), Associations among bullying, cyberbullying, and suicide in high school students, „Journal of Adolescence”, nr 36(2), s. 341–350.
Dooley J., Gradinger P., Strohmeier D., Cross D., Spiel C. (2012), Cyber-victimisation: the association between help-seeking behaviors and self-reported emotional symptoms in Australia and Austria, „Australian Journal of Guidance and Counselling”, nr 20(02),
s. 194–209.
John A., Glendenning A., C., Marchant A., Montgomery P., Stewart A., Wood S., Lloyd K., Hawton K., (2018), Self-Harm, Suicidal Behaviours, and Cyberbullying in Children and Young People: Systematic Revie, „Journal of Medical Internet Research”, nr 20(4), s. 129.
Oshima N. Nishida A., Shimodera S., Tochigi M., Ando S., Yamasaki S. (2012), The suicidal feelings, self-injury, and mobile phone use after lights out in adolescents, „Journal of Pediatric Psychology”, 37(9), s. 1023-1030.
Twenge J., M., Joiner Th., E., Rogers M., L., Martin G., N. (2018), Increases in depressive symptoms, suicide-related outcomes, and suicide rates among U.S. adolescents after 2010 and links to increased new media screen time, „Clinical Psychology Science”, nr 6 (1), s. 3-17.
Autorka jest psychologiem i biologiem, zajmuje się szeroko rozumianą psychoprofilaktyką.
