Miesięcznik „Remedium”
Zmiana jest nieodłączną towarzyszką życia – dojrzewamy i doświadczamy różnorodnych zdarzeń. Nasze życie staje się indywidualną historią, która czyni je jedynym i niepowtarzalnym. Niekiedy stajemy przed wyzwaniem sprostania zadaniom, które są wyjątkowe. Są to chwile, które prowokują do refleksji, zatrzymują dotychczasową aktywność, zmuszają do przyjęcia nowego stylu zachowania, umożliwiają doznanie całego spektrum emocji i już na zawsze wpisują się w pamięć jako ważne, a nawet przełomowe. Jednym z takich granicznych doświadczeń, które zmienia nasze życie, jest wieść o pojawieniu się w rodzinie pierwszego dziecka.
Żona-matka, mąż-ojciec – młodzi dorośli w nowych rolach
Urodzenie pierwszego dziecka jest jednym z podstawowych zadań rozwojowych. W zaproponowanej, przez znanego amerykańskiego psychologa – Roberta J. Havighursta periodyzacji cyklu życia człowieka, wydarzenie to stanowi jedno z głównych wymagań stawianych przed osobami wkraczającymi w okres wczesnej dorosłości.
Zostać rodzicem – oto jedno z wyzwań, zadanie rozwojowe, które Havighurst traktuje jako zbiór kompetencji i sprawności nabywanych przez młodą osobę podczas jej kontaktów z otaczającym ją światem zewnętrznym, zdobywając coraz wyższy poziom mistrzostwa. Według badacza, każda faza rozwojowa związana jest z realizacją konkretnych zadań, które wyznaczane są zarówno przez zewnętrzne, jak i wewnętrzne środowisko rozwoju oraz determinowane przez kompetencje, które stanowią efekt zrealizowania zadań poprzedniej fazy. Spełnienie kolejnych zadań rozwojowych związane jest z pojawieniem się silnego napięcia emocjonalnego, które stymuluje młodego człowieka do aktywnego działania, poszukiwania sposobów na przezwyciężenie zaistniałej sytuacji. Zadania, które stawia Havighurst przed młodymi dorosłymi, głównie związane jest z tworzeniem rodziny i podejmowaniem związanych z nią nowych ról społecznych.
Zadania rozwojowe przypadające na okres wczesnej dorosłości wg R. Havighursta:
1. Wybór partnera do małżeństwa.
2. Uczenie się życia z partnerem małżeńskim.
3. Rozpoczęcie życia rodzinnego.
4. Narodziny i wychowanie dzieci.
5. Prowadzenie domu.
6. Podjęcie pracy zawodowej.
7. Przyjęcie na siebie obywatelskiej odpowiedzialności.
8. Znalezienie bliskich grup społecznych
Narodziny dziecka niewątpliwie stanowią sytuację silnie stresującą, są wyzwaniem nie tylko dla kobiety i mężczyzny, ale także dla tworzonego przez nich związku. Pojawienie się dziecka wymaga od nich wejścia w zupełnie nową, dotychczas nieznaną rolę – rolę rodzica. Pojawiają się wcześniej nieznane stany emocjonalne oraz uczucia, które nazywamy miłością macierzyńską lub ojcowską. Silnie społeczny charakter tego wydarzenia powoduje liczne zmiany, prowokuje do podjęcia działań opiekuńczych i wychowawczych. Od tej pory, rodzina dwuosobowa, zmuszona jest do uwzględniania w swoich planach na przyszłość małej i całkowicie zależnej od niej istoty. Trudność z odnalezieniem się w tej roli paradoksalnie stanowi wartość, gdyż podejmując wysiłek wzajemnego „dopasowania się” młodzi małżonkowie budują solidne fundamenty pod swój związek, a także kształtują własną niepowtarzalną osobowość. W rezultacie, nowe kompetencje, które kształtują się w efekcie pozytywnego przejścia przez sytuację narodzin dziecka, stanowią cenne narzędzie w radzeniu sobie z wyzwaniami, jakie stawia codzienne życie. Warto w tym miejscu zauważyć, że zmiana dokonuje się tutaj jednocześnie na dwóch płaszczyznach – podmiotowej oraz relacyjnej, ponieważ zmianie podlega zarówno jednostka, jak i rodzinna struktura oraz system komunikacyjny.
2+1, czyli zachwiana równowaga
Narodziny dziecka stanowią wydarzenie stymulujące rozwój rodziny. Determinują przejście ze stadium pierwszego cyklu życia rodziny – małżeństwa bez dziecka – do stadium drugiego, tj. małżeństwa z jednym dzieckiem. Pojawienie się dziecka w rodzinie z pewnością destabilizuje jednak system rodzinny, jaki tworzą małżonkowie – nagle okazuje się, że zasady, które do tej pory panowały w ich życiu, sprawdzają się jedynie w rodzinie dwuosobowej. Pojawienie się trzeciej osoby stawia małżonków przed koniecznością wypracowania nowego systemu komunikacyjnego, zmusza do wprowadzenia zmian, i przygotowania miejsca w swoim życiu dla nowego jej członka. Dla wielu młodych osób przyjście na świat ich pierwszego dziecka związane jest z licznymi kryzysami i trudnościami, które spowodowane są zachwianiem dotychczas panującego w rodzinie układu. Pomimo tego że w wielu przypadkach dziecko było długo wyczekiwanym pragnieniem, przyszli rodzice często doświadczają skrajnych emocji – niekiedy trudnych do zaakceptowania i niezrozumiałych dla nich samych. W wywiadach i rozmowach przyznają, że szczęście miesza się z gniewem, miłość z niepewnością. Należy pamiętać, że narodziny dziecka w specyficzny sposób wpływają zarówno na kobietę, jak i mężczyznę, i dla każdego z nich stają się źródłem indywidualnych obaw. Przeobrażenie, które dokonuje się na oczach małżonków, pociąga za sobą zmiany, które wymagają zastosowania nowych sposobów poradzenia sobie ze skutkami zaistniałej sytuacji. W tym szczególnie trudnym okresie małżonkowie powinni zadbać o wzajemny komfort oraz stanowić dla siebie wsparcie i pomoc. To właśnie dzięki wzajemnej trosce i miłości mogą przezwyciężyć trudności tego okresu. Od chwili narodzin dziecka zyskują na znaczeniu konsekwentne zaspokajanie potrzeb noworodka, zgodność i porozumienie rodziców w kwestii wychowania oraz umiejętność zorganizowania opieki nad maleństwem. W tym fragmencie można dostrzec kontynuację realizacji zadań, które w swojej klasyfikacji wymienia Havighurst – uczenie się i wzajemne „docieranie” w życiu we dwoje oraz kontynuację życia rodzinnego, które poprzez zachodzące w nim dynamiczne zmiany oferuje przyjęcie nowej roli i perspektywy. Wydaje się to niemożliwe bez uprzedniego przygotowania się do pełnienia roli żony- -matki oraz męża-ojca. Ciekawe, że przygotowanie to odbywa się na długo przed założeniem własnej rodziny, a jego początków doszukiwać się można już w okresie adolescencji.
Wierność, miłość, troska – klucze do szczęśliwego rodzicielstwa
Zadaniem wkraczającego w dorosłość młodego człowieka jest odpowiedź na pytanie: kim jestem i kim mogę być?. Poszukiwanie odpowiedzi jest procesem nieustającego badania, z częstą zmianą kierunku poszukiwań, dodatkowo obarczone równie częstą zmianą nastrojów i definicji samego siebie. Oglądając ten proces z perspektywy rozwoju człowieka według Ericksona należy jednak zauważyć, że kryzys, który staje się udziałem młodego człowieka próbującego określić swoje miejsce w świecie, jest absolutnie konieczny i bezsprzecznie stanowi punkt zwrotny w indywidualnej historii życia. Jeśli bowiem kobieta lub mężczyzna nie rozwiązali kryzysu tożsamości, którego efektem jest wykształcenie tożsamości dojrzałej, nie są w stanie podjąć kolejnego wyzwania, które stawia przed nimi Erickson – stworzenia związku z drugim człowiekiem bez konieczności rezygnacji z własnego Ja. Przezwyciężenie kryzysu intymność vs izolacja to już bezpośredni wstęp do podjęcia obowiązków związanych z rodzicielstwem, zależnych od pozytywnego przejścia przez kolejny normatywny kryzys rozwojowy – generatywność vs stagnacja. Jego efektem jest zdolność do przyjęcia odpowiedzialności za losy mniejszego i słabszego. Spoglądając zatem na wydarzenie, jakie stanowią narodziny pierwszego dziecka w perspektywie koncepcji Ericksona, należy wziąć pod uwagę efekt rozwiązania kryzysów przypadających na fazę piątą, szóstą i siódmą. Co istotne, w propozycji Ericksona pojęcie kryzysu nie jest nacechowane pejoratywnie – mówi on o kryzysie jako niezbędnym elemencie prawidłowego rozwoju, który pozostaje jego nieodłączną częścią. Każdy z kryzysów stanowi element konkretnego stadium rozwoju, a efektem jego rozwiązania powinna być pewna nowa jakość, która czyni życie prawdziwie ludzkim i wartościowym5. Wierność, miłość i troska, które stanowią efekty pozytywnego przejścia przez ericksonowskie fazy rozwoju, niewątpliwie stanowią integralną część roli rodzicielskiej oraz warunek zachowania swojej indywidualności w związku z drugą osobą. Pojawienie się dziecka w rodzinie to moment przełomowy, który burzy dotychczasowy porządek i nakazuje zmagać się z wieloma sytuacjami po raz pierwszy. Jest zdarzeniem, które w perspektywie codziennych wydarzeń daje się zidentyfikować jako znaczące emocjonalnie, gdyż dotyka kwestii związanych z ważnymi dla człowieka wartościami, wręcz nadrzędnymi. Narodziny dziecka często powodują poruszenie głęboko uśpionych aspektów osobowości. Nowość, która pojawia się pod postacią włączenia do systemu rodzinnego trzeciej osoby, wywołuje zmiany zarówno w jednostkach, jak i systemie, który tworzą. Chwilowa destabilizacja systemu rodzinnego oraz towarzyszące jej lęk, strach i obawa są zjawiskiem całkowicie naturalnym. W konsekwencji pojawia się konieczność przeorganizowania dotychczasowych priorytetów i dostosowania życiowej aktywności do nowej sytuacji. To znaczący krok w dorosłość oraz ważne rozwojowo doświadczenie.
Autorka jest studentką V roku psychologii w Instytucie Psychologii na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, zainteresowana zagadnieniami z psychologii rozwoju człowieka oraz psychologii rodziny.
Bibliografia:
B. Harwas-Napierała, J.Trempała (red.). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka.
T. 2. Warszawa 2000.
B. De Barbaro. Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Kraków: Wydawnictwo UJ 1999.
K. Kuryś. Urodzenie pierwszego dziecka jako wydarzenie krytyczne w życiu kobiet i mężczyzn. Kraków: UJ 2010.
E.H. Erikson. Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS 1997.
